Tabu

Tabu beslaat twee delen: ‘een verloren paradijs’ en ‘paradijs’. Het verloren paradijs speelt zich af in Portugal anno 2011, rond de nieuwjaarswisseling. De middelbare Pilar neemt de zorgen op zich voor haar buurvrouw Aurora, die zienderogen achteruit gaat. Wanneer ze Aurora ophaalt in het casino, blijkt dat die al haar geld vergokt heeft. Aurora vertelt dat ze hiertoe is aangezet door een droom. Een droom die is verweven met de werkelijkheid, zo blijkt later.

De zorgen om haar buurvrouw nemen toe, wanneer blijkt dat Aurora steeds meer de grip op zichzelf lijkt te verliezen. Zo is er sprake van toenemende achterdocht naar haar huishoudster Santa, die volgens Aurora voodoo praktiseert. Dan belandt Aurora in het ziekenhuis. Wetende dat zij niet lang meer te leven heeft, rest haar nog een wens. Santa vraagt Pilar Gian-Luca Ventura te vinden, een man uit Aurora’s verleden.

Gepassioneerd verleden

Gian-Luca wordt snel gevonden en met zijn komst doet deel twee, ‘paradijs’, zijn intrede. Tabu springt terug naar de jaren zestig ten tijde van het Portugees kolonialisme. In voice-over vertelt Gian-Luca over Aurora’s geschiedenis en hoe ze elkaar ontmoetten in een niet nader verklaard land in Afrika (Mozambique?). Een geschiedenis die gepaard gaat met ontrouw, passie en tragiek. Maar ook lotsbepaling speelt een rol, zoals de voorspelling dat Aurora zwanger zal raken en haar leven tragisch en eenzaam zal eindigen.

Tabu verwijst zowel naar de berg Tabu waar Aurora samen met haar man aan de bergvoet een boerderij bewoonde, als F. W. Murnau’s gelijknamige zwijgende film uit 1931. Regisseur Miguel Gomes heeft in meerdere opzichten leentjebuur gespeeld: de indeling in hoofdstukken bijvoorbeeld (in Murnau’s Tabu begint deel een als Paradise en deel twee als Paradise Lost) en de thematiek van een gedoemde liefdesrelatie. Op serene wijze vertelt Gian-Luca over de beproevingen die hij en Aurora in Gomes’ Tabu ondergaan. Gomes speelt ook met het idee van de zwijgende film, door het geluid bij de beelden weg te laten. Slechts Gian-Luca’s voice-over wordt aangewend, soms vergezeld van de geluiden die de Afrikaanse natuur rijk is.

‘Paradijs’ speelt zich af vlak voordat de Portugese koloniale oorlog begon. Gomes is, in tegenstelling tot een recente film als White Material (Claire Denis, 2009), niet uit op het tonen van de gevolgen van het kolonialisme, of het aankaarten van morele kwesties. In zijn visie op koloniaal Portugal is er ruimte voor verlangen en passie. Een sfeer die goed overeenkomt met de keuze voor het camerawerk. In prachtig zwart-wit geschoten (ook een verwijzing naar de zwijgende film) roepen de beelden nostalgie en melancholie op. De jaren 60-muziek die als soundtrack dienst doet vult deze sfeer goed aan.

Experiment zonder verlies van emotie

De vervlogen tijden van een rijk verleden en een passionele liefdesrelatie staan in groot contrast met deel een, waarin vooral eenzaamheid en leegte overheersen. Het is er dan ook even inkomen met Tabu. Het ‘verloren paradijs’ is wat onsamenhangend en fragmentarisch, waarmee de filmmaker afstand creëert tot zijn personages. Pas in deel twee vallen de stukjes op hun plaats: de dromen en verwarde toestand van Aurora krijgen een betekenis, of staan symbool voor haar geschiedenis. Ook de filosofische en poëtische opening van de film, waarin een Afrikaanse ontdekkingsreiziger zijn verloren liefde niet kan vergeten en zich laat verslinden door een krokodil, krijgt later in de film betekenis. Gomes schuwt het experiment en het symbolisme niet, wat van de kijker enig geduld vergt. Maar het behoedzame tempo, het spelen met dromen en werkelijkheid en het tot leven laten komen van zijn personages leidt uiteindelijk tot een imponerende voorstelling. Een waarin lotsbestemming, dromen en tragiek samenkomen tegen de achtergrond van een rijk koloniaal verleden.