Teloorgang van Japanse middenmoot

De gezamenlijk avondmaaltijd is een terugkerend element in Tokyo sonata, een ijkpunt voor de gezinsleden, en de toeschouwer. Aan tafel worden de onderlinge verhoudingen steeds opnieuw afgetast, zoals variaties op een thema steeds terugkeren in een sonate. Maar na dat biertje is het evenwicht zoek en vallen de vaste kaders weg.

Het ontslag van gezinshoofd Ryuhei katalyseert het uiteenvallen van deze doorsnee Japanse familie. Ryuhei vertelt thuis niets en zwerft door Tokio. Het doet denken aan het Franse psychologiserende drama L’emploi du temps (2001), waarin hoofdpersoon Vincent evenmin in staat is de nederlaag van zijn ontslag onder ogen te komen. In die film is het gezinsleven een constante. Vincent houdt uit angst voor verandering de schijn op, terwijl hij steeds verder afzakt. Met hetzelfde gegeven (man verliest baan en bestaan) schetst regisseur Kiyoshi Kurosawa een maatschappijkritischer verhaal dat niet beter getimed had kunnen zijn.

Teloorgang

Want toeval of niet, Kurosawa koppelt zijn verhaal nadrukkelijk aan de gevolgen van globalisering. In Tokyo sonata komt het precaire evenwicht tussen moderniteit en traditie in Japan in het gedrang door de oprukkende crisis. De film opent met het ontslag van Ryuhei omdat de Chinezen zijn werk voor minder doen. Hij kan weer achteraan aansluiten, letterlijk. De rijen bij het arbeidsbureau zijn deprimerend lang en tussen de drop-outs bij de gratis voedselverstrekking staan steeds meer mannen in pak. Ryuhei ontmoet er oud-klasgenoot Kurosu, die werkeloos-zijn tot act heeft verheven en het metier tot in de puntjes beheerst. Zijn mobiel gaat automatisch vijf keer per uur af en zijn arrogantie is onaangetast. Het lijk heel wat. Wanneer Ryuhei bij hem en zijn gezin aanschuift, zogenaamd als collega, berispt Kurosu hem al was hij een dommige ondergeschikte. Het is een onverwacht incident en daardoor treffend en onbehaaglijk.

Thuis verliest Ryuhei zijn gezag als gezinshoofd wat minder subtiel. Het is op een voorspelbare manier pijnlijk hoe hij Takashi en Kenji ongefundeerd hun eigen keuzes ontzegt – en faalt. Het generatieconflict, het onvermogen te communiceren en de teloorgang van Japanse waarden liggen er wat al te dik bovenop. Ryuhei houdt krampachtig vast aan zijn positie als patriarch. Maar het biertje is een keerpunt.

Vanaf de tweede helft van de film slaan de Sasaki’s, en het scenario, op drift. Hoewel Kurosawa net wat teveel ingrijpt om zijn punt te maken, bekruipt je dan toch het onaangename gevoel dat er niet veel nodig is om de werkelijkheid op zijn kop te zetten terwijl de wereld dezelfde blijft. Van majeur naar mineur.