Kiezen tussen pen en schrift

Met dit begin zet de Iraanse regisseuse Hana Makhmalbaf de sfeer voor de gehele film neer: een schets van Afghanistan als een wreed en onverschillig land. Deze schets wordt gemaakt met het verhaal van het kleine meisje Bakhtay die in de rotswand woont waar ooit de gigantische Boeddha stond. Bakhtay wil niets liever dan naar school gaan, maar stuit overal op weerstand. Het begint al met het kopen van schoolspullen. Want als je maar tien roepies hebt en je moet kiezen uit een schrift of een pen, wat kies je dan?

Oorlogje spelen

Maar Bakhtay’s grootste vijanden zijn de jongetjes uit de buurt. Met hun oorlogsspelletjes terroriseren ze Bakhtay als Talibanstrijders. Ze dreigen haar te stenigen omdat ze naar school wil. Wanneer ze hen later weer tegenkomt zijn ze gewisseld naar de rol van Amerikaanse soldaten en bestempelen ze haar als terrorist. Naast de vijandigheid waar Bakhtay op stuit is er ook nog de totale onverschilligheid van de volwassenen om haar heen. Niemand lijkt zich om het lot van het kleine meisje te bekommeren. Ze is de belichaming van het Afghaanse volk, dat constant tussen militaire groeperingen op en neer is geslingerd.

Dat de film in twee delen is opgenomen is merkbaar. Bahktay’s poging om naar school te gaan en haar confrontaties met de jongens voelen aan als twee verschillende verhaallijnen die los van elkaar staan. Dat neemt niet weg dat deze twee verhaallijnen samen een mooie schets vormen van de effecten van een langdurig gewelddadig verleden op een volk. Dit komt grotendeels door de simplistische maar effectieve vertaling van oorlogselementen naar kinderspel. Houten stokken worden geweren, een vlieger wordt een bommenwerper. In combinatie met de drukbezette volwassenen die geen oog hebben voor het kinderleed van Bakhtay wordt de tragiek van de situatie op sterke wijze neergezet. En dat is ook wat Makhmalbaf voor ogen had. In een interview op de dvd geeft ze aan dat volwassenen zich moeten beseffen welk effect hun gedrag op hun kinderen heeft. Helaas kon de film door de strenge censuurwetten niet in Iran of Afghanistan vertoond worden.

Tragisch lot

Makhmalbaf bedeelt haar hoofdpersonage een tragisch lot toe. Ze valt van de ene wanhopige situatie in de andere. Toch blijft zij onwaarschijnlijk weerbarstig en optimistisch. Het is dit gegeven dat de enigszins zwaar te verteren film zijn energie doet behouden. Bakhtay’s enige vriend in de wereld is haar buurjongetje Abbas, maar ook hij kan haar niet helpen. Hij geeft zich uiteindelijk over aan de wreedheden om zich heen en roept Bakhtay op om hetzelfde te doen met de wrange woorden: ‘Bakhtay, sterf en je zult vrij zijn!’