Amer

Direct vanaf de uiterst stijlvolle split-screentitelsequentie, voorzien van Bruno Nicolais hypnotiserende muziek uit La coda dello scorpione (1971), is het duidelijk: dit speelfilmdebuut van Hélène Cattet en Bruno Forzani is een eerbetoon aan het werk van illustere voorgangers in het giallo-genre. Hierbij gaan de regisseurs zo ver dat ze shots letterlijk overnemen uit films van Dario Argento, maar ze verwijzen ook naar het werk van onder andere Mario en Lamberto Bava, Lucio Fulci, Sergio Martino, Umberto Lenzi en Massimo Dallamano.

Net als die genremeesters, vooral Argento, speelt het regisseursduo met het freudiaanse thema ‘seks staat gelijk aan de dood’. Met veel gevoel voor detail recreëren de twee de sfeer, de belichting, het decor, de architectuur, iconografie en filmische textuur van Italiaanse gialli, thrillers en erotische films uit de jaren zeventig. Gedurende negentig minuten wordt er nauwelijks gesproken en de enige muziek komt van een selecte collectie aan thema’s uit gialli en thrillers van Bruno Nicolai, Ennio Morricone en Stelvio Cipriani.

Maar ondanks de vele referenties is Amer geen giallo. Het is eerder een herbeleving en zoektocht naar de thematiek, motieven en visuele aanwijzingen van het genre, waarbij ze nadrukkelijk gebruik maken van herhaling, waardoor de film soms meer weg heeft van een kunstinstallatie. Door die ver doorgevoerde referenties en stijlelementen is Amer dan ook bepaald niet op te vatten als een publieksfilm: bekendheid met het genre en zijn regisseurs draagt bij tot een veel rijkere kijkervaring.

Zwartgehandschoende spoken

Amer gaat ruwweg over het seksuele ontwaken van een vrouw en de verlangens die daaruit voortkomen, startend met de sprookjesachtige gruwelen van haar jeugd, een sensuele reis door de hunkeringen van een jongvolwassene, en uitlopend in nauwelijks te beheersen gevoelens van lust. En dit alles begeleidt door dreigende schaduwen en zwartgehandschoende spoken uit het verleden.

De artistieke piek van Dario Argento’s barokke periode uit het midden van de jaren zeventig is de meest gebruikte referentie in Amer. In de eerste akte ligt de nadruk op de sprookjesachtige atmosfeer van Suspiria. Cassandra Forêt is de jonge Ana, een meisje dat met haar afstandelijke ouders in een grote vervallen villa aan de Franse Rivièra woont. Het exterieur daarvan lijkt rechtstreeks uit Profondo rosso te stammen, terwijl de labyrintische binnenkant verwijst naar het art-decogangenstelsel uit de dansschool van Suspiria. Met haar grote ogen en onschuldige look lijkt Forêt op de evenzo naïeve Suzy Banyon uit die film, rondkijkend in een omgeving die haar vijandig gezind lijkt, daarbij gebruikmakend van steeds opduikende kijkgaten en opgejaagd door een in het zwart geklede grootmoeder wier gang Ana na wil gaan. Net als in Suspiria leidt dit tot een macabere ontdekking.

Later ziet Ana haar ouders seks hebben en als in de beste freudiaanse traditie brengt dit beeld flinke schade toe aan haar psyche. Opnieuw wordt naar Suspiria verwezen door een caleidoscopisch spectrum aan kleuren over de kijker uit te storten om die schade te tonen. Deze eerste akte is pure esthetische pornografie voor Argentofielen: het gehijg en gefluister op de soundtrack, uit het niets opdoemende natuurverschijnselen en shockeffecten en extreme kleurexperimenten die Argento’s film bijna doen verbleken.

Hoewel dit deel duidelijk een hommage is aan het werk van Argento, gaat Amer ook verder. Het veelvuldige gebruik van extreme close-ups van ogen (kenmerkend voor Lucio Fulci, maar hier tot het uiterste doorgedreven) en een spervuur aan beeldwisselingen en bizarre camerastandpunten creëert een vervreemdend en afstandelijk effect. Cattet en Forzani verwijzen naar films van de genre-iconen maar door de herhaling en de overdrijving in het inzetten van deze stijlmiddelen nemen nemen ze er uiteindelijk ook afstand van. De nadruk ligt in extreme mate op de vorm en de film ontstijgt daarmee het genre. Alsof alle individuele krachtige elementen uit genrefilms op een hoop gegooid worden en er een nieuwe hybride is ontstaan.

Seksuele nieuwsgierigheid

In het tweede deel ontdekt Ana haar eigen seksuele identiteit en nieuwsgierigheid. Die thematiek wordt weerspiegeld in de stijl, waarin de hitte van het door de zon beschenen landschap van het doek zindert. Als Ana vanaf de villa langs de kliffen naar het dorp afdaalt, treft ze daar een groep in het leer geklede bikers aan, die haar met hun ogen lijken uit te kleden. Het effect dat ze op de mannen heeft, intrigeert haar, maar wekt ook verwarring. In close-up volgt de camera haar lichaam. Haar in de wind wapperende jurk kan haar borsten en schaamstreek nauwelijks bedekken en de suggestieve beelden roepen het softerotische werk op van Jess Franco en Tinto Brass.

Het slotstuk toont Ana als volwassene. Ze keert terug naar het huis van haar jeugd en haar verschijning is zowel sensueel als tragisch. Door de hitte bevangen raakt ze op de achterbank van een taxi verzeild in een bizarre erotische fantasie, waarin de wind aan de zoom van haar jurk trekt en ze wordt gadegeslagen door de koele blik van de chauffeur. Bij aankomst blijkt de villa door onkruid overwoekerd en ze moet zich een weg banen door de doornstruiken, een beeld dat sterk sadomasochistisch aandoet. Binnen wordt ze direct ondergedompeld in de wereld van Dario Argento: stoffige kamers, vallende glasplaten, gebroken spiegels, klapperende ramen en afbladderend behang.

Mes over naakte huid

In een lang uitgestelde climax introduceren Cattet en Forzani eindelijk het icoon van de giallo: de zwartgehandschoende moordenaar die met een scheermes zijn slachtoffer belaagt. Argento maakte veelvuldig gebruik van dit archetype, waaraan hij ook een sterk seksueel element toekende. Het blikkerende mes dat aarzelend over de naakte huid glijdt, om plotseling met geweld naar binnen te dringen, is er een duidelijke metafoor voor. Ook in het geluid keert dit terug. Een keel die geschraapt wordt, het testen van de scherpte van het mes door er met een nagel aan te plukken, datzelfde mes dat langs tanden gehaald wordt (kippenvel gegarandeerd) of het gepiep en gekraak van het schurende leer dat de moordenaar draagt. Het virtuoos in beeld gebrachte kat- en muisspel tussen de belager en Ana culmineert in een ballet van scheermes en lichaamsdelen.

Door de extreme nadruk op stijl en het ontbreken van een plot of dialogen, de suggestieve geluiden, prikkelende beelden en de moordende montage zal Amer vooral genreliefhebbers aanspreken. Voor hen is het kijken naar Amer als het leegeten van een doos kersenbonbons: je kunt niet stoppen maar na afloop ben je wel een beetje ziek van de chocola en duizelig van de alcohol.