Irréversible

Irréversible is zeker niet meest gewelddadige westerse film ooit, zoals in de kranten beweerd wordt, maar wel een van de meest visueel indringende. Er zitten dan wel twee geweldsscènes in die behoorlijk hard aankomen, maar Irréversible is veel meer schokkend door de manier waarop Noé zijn film vorm heeft gegeven. De Argentijns-Franse regisseur Gaspar Noé (bekend van Seul Contre Tous uit 1998) is een kunstenaar die zoals gezegd heel weet goed hoe hij zijn doel moet realiseren. Met behulp van een camera die rondvliegt, heen en weer zwaait en salto’s lijkt te maken, electronisch kabaal, opgefokte acteurs, een kleurenpalet van aardedonker en hels rood pleegt hij in het eerste half uur een heuse aanslag op de zenuwen van de kijker. Die wordt daarin meedogenloos meegezogen in een duizelingwekkende, waanzinnige helletocht, die allesbehalve realistisch, maar vaak wel levensecht is. Alleen al daarmee is Irréversible is een grensverleggende, unieke film, in die zin dat je er zelfs als doorgewinterde hedendaagse tv- en bioscoopconsument ook lichamelijk van onder de indruk raakt.

In de eerste helft is er zo’n intense en constante dreiging van geweld, dat je het er werkelijk benauwd van krijgt – door Noés claustrofobische enscenering, en natuurlijk doordat iedereen die iets over deze film heeft gehoord of gelezen al weet wat er gaat komen. Het is echter niet zozeer wat er in de film uiteindelijk gebeurt, maar meer datgene dat je denkt dat er gaat gebeuren dat schokt. De film zorgt ervoor dat je meer bezig bent met je eigen voorstellingen van de gruwelijke gebeurtenissen dan wat er uiteindelijk op het scherm gebeurt. En aangezien dat laatste al zo vreselijk is (een zeer uitgebreide, ononderbroken verkrachting bijvoorbeeld), wordt het geheel wel heel moeilijk te verdragen.

Murw

Noé is een filmtechnisch vakman, maar in het geval van Irréversible valt er daarnaast gelukkig wel meer te bewonderen. Hij vertelt zijn verhaal achterstevoren en speelt daarmee misschien onbedoeld een fascinerend spel met de verwachtingen van de kijker. De film zit boordevol subtiele en minder subtiele elementen (de anale verkrachter heet Lintworm en huist in homoclub Rectum- zwarte humor?) die door de structuur van de film op een intrigerende manier met elkaar verbonden worden. Die slimme kunstgreep van omgekeerd tijdsverloop hangt samen met het thema van de film: ‘de tijd maakt alles kapot’, zoals Noé aan het einde nog eens met stroboscoop-effecten op je netvlies ramt. De regisseur spaart zijn publiek niet, maar hij heeft zijn film zo interessant geconstrueerd, dat hij uitnodigt om hem direct nog een keer te bekijken – ook omdat je de eerste keer toch echt te murw gebeukt wordt om hem zonder moeite te kunnen waarderen.

Gaspar Noé is een beroepsprovocateur, maar wel één die voor de geharde kijker intrigerende films maakt, ondanks alle geweld en misère waar ze op gebaseerd zijn. De mens kan beestachtiger dan een wild dier zijn, en dat zal hij weten ook, lijkt zijn ideologie. Hij beweert Irréversible voor de lol als een tussendoortje gemaakt de hebben, dat geld op moest brengen voor een volgend project, een ‘echt’ baanbrekende film. Het publiek mag zijn hart vasthouden. Maar had Noé het ook deze keer nu echt allemaal zo gruwelijk moeten maken om zo’n indruk achter te laten? Misschien wel, maar wellicht zouden er meer mensen van zijn films kunnen genieten als de beste man zich eens wat meer in kon houden.