Dezelfde oorlog vanuit een nieuw perspectief

De Japanse soldaten op Iwo Jima schreven honderden brieven naar hun vrouwen en kinderen. Een aantal jaar geleden kwamen de brieven vrijwel intact uit het zwarte zand van het eiland tevoorschijn. Clint Eastwood baseerde zijn Letters from Iwo Jima op de verhalen van de soldaten, die wisten dat ze het eiland hoogstwaarschijnlijk niet levend zouden verlaten. Met het boek Picture Letters From Commander in Chief van generaal Tadamichi Kuribayashi zelf als leidraad, schreven de Japans-Amerikaanse Iris Yamashita en de gelauwerde Paul Haggis (Million Dollar Baby) het script.

Twee films over Iwo Jima

Eerder maakten Eastwood en Haggis Flags of our Fathers, dat eveneens de veldslag op Iwo Jima als onderwerp heeft, maar dan vanuit het perspectief van de Amerikaanse soldaten. Samen vormen de twee films een overtuigend anti-oorlogspamflet.

Dat oorlog voor beide partijen niet leuk is, en dat er ook bij de vijand helden en lafaards rondlopen, zijn op zich weinig revolutionaire boodschappen. Maar als iemand goed in beeld kan brengen hoe gruwelijk oorlog werkelijk kan zijn, is het Eastwood wel. Net als Flags of our Father is ook in Letters from Iwo Jima het oorlogsgeweld felrealistisch. Een grijsfilter maakt de film grauw en deprimerend. Je voelt het zweet van de hitte en het stof als het ware tegen je lichaam plakken, om maar niet te spreken van de wanhoop van de in het nauw gedreven Japanners die akelig dichtbij komt.

Perspectiefwisseling

Het idee om een veldslag vanuit twee verschillende perspectieven te verfilmen, werkt wonderwel, alleen is het wel vreemd om dezelfde scène terug te zien vanuit een ander perspectief. Als de Amerikanen op het eiland aankomen, worden ze in eerste instantie niet tegengehouden op het strand. Pas als ze wat hoger komen, worden ze beschoten door de Japanners, die zich op bevel van Kuribayashi hebben ingegraven in meterslange tunnels. De verrassingsaanval werkt totdat de Amerikanen doorhebben waar de Japanners zich bevinden. In Flags of our Fathers kijk je gespannen toe hoe een Amerikaanse soldaat zich opoffert om de bunker van de vijand met een vlammenwerper te benaderen. Het voelt gerechtvaardigd dat er eindelijk eens wat Japanse soldaten worden afgemaakt, nadat er al zoveel Amerikaanse buddies om je heen zijn afgemaakt. Maar in Letters from Iwo Jima zit je als een rat in de val in de bunker en zie je die veel sterkere Amerikaan op je afkomen met zijn vlammenwerper. De boodschap is voor de gemiddelde bioscoopbezoeker wel duidelijk, maar het zou fijn zijn als alle oorlogszuchtige heerschappen in de wereld Flags of our Fathers en Letters from Iwo Jima bezochten en er wat van opstaken.

Liever dood dan verslagen

Wat Letters from Iwo Jima nog interessanter maakt dan zijn voorganger, zijn de cultuurverschillen. De Japanse soldaten worden de strijd ingestuurd met de mededeling dat ze de strijd hoogstwaarschijnlijk niet gaan overleven, terwijl zoiets bij de Amerikanen ondenkbaar is. Dat de Japanners evengoed meer dan bereid zijn om hun leven te geven voor het vaderland, heeft te maken met de totaal andere achtergrond en mentaliteit. Generaal Kuribayashi wordt tegenwoordig alom geprezen als een uitstekend veldheer, maar in de film is te zien hoe hij met zijn revolutionaire gevechtstechnieken op nogal wat weerstand stuit. De traditiegetrouwe Japanners hebben nogal wat moeite om zijn instructies te volgen. Opmerkelijk is ook hoe anders de twee culturen tegen verliezen aankijken. Volgens Japans gebruik is het zich van het leven beroven een eervolle manier van omgaan met een nederlaag. Kuribayashi maakt echter duidelijk dat de strijders hoe dan ook door moeten gaan, en dat levert een behoorlijk dilemma op.

Dat Kuribayashi zoveel schade kon toebrengen aan de Amerikaanse troepen, kwam omdat hij in Amerika gestudeerd had en de mentaliteit van zijn vijand kende. De twee films zijn samen te lezen als een anti-oorlogspamflet, maar ook als een waarschuwing: als je dan toch de strijd ingaat, zorg dan dat je weet hoe de vijand denkt. Laat je niet bedriegen door het feit dat de vijand ogenschijnlijk zwakker is. Ook dat is geen overbodige boodschap voor Mr. Bush en de zijnen.