Sport als verzoening

Het was een langgekoesterde droom van Morgan Freeman om een project van de grond te krijgen over Nelson Mandela. Pogingen om de autobiografie van de voormalige Zuid-Afrikaanse president te verfilmen mislukten, maar met het boek van journalist John Carlin over het wereldkampioenschap rugby van 1995, Playing the Enemy, had hij meer geluk. Zijn goede vriend Eastwood, met wie Freeman al in Unforgiven en Million Dollar Baby samenwerkte, tekende voor de regie en dat betekende dat ook studio Warner Bros. het risico wilde nemen met deze voor Amerikaanse begrippen weinig commerciële film over een politiek onderwerp en een sport waar Amerikanen traditioneel weinig mee op hebben.

Invictus, de titel van een geliefd gedicht van Mandela, speelt zich af gedurende de beginjaren van Mandela’s termijn als president. Na zijn vrijlating uit Robbeneiland en zijn verkiezingsoverwinning treft hij een verdeeld land aan. Een zwarte meerderheid die de grote problemen in het land opgelost wil zien worden en herinneringen aan de apartheid wil uitwissen, en een blanke minderheid die bang is dat zij door de plotselinge machtsverschuiving verdrukt zullen worden. Mandela begrijpt dat de toekomst van Zuid-Afrika afhangt van het verenigen van deze twee bevolkingsgroepen en besluit dat succes van het Zuid-Afrikaanse rugbyteam, van oudsher vooral een speeltje van de blanken, daartoe als katalysator kan fungeren.

Politiek instinct

Over het leven van Nelson Mandela valt zoveel te zeggen dat het ondoenlijk is om dat in een speelfilm van twee uur samen te vatten. Het is dan ook een goede keuze geweest van de makers om in Invictus niet te proberen een alomvattend portret van hem te schetsen en zich juist te concentreren op één specifiek aspect van de geschiedenis, dat veel zegt over de persoon Mandela. De manier waarop hij omging met het wereldkampioenschap rugby in 1995 is daar uitermate geschikt voor. In de subtiele manier waarop hij iedereen in zijn omgeving weet te bespelen, zonder dat men zich gemanipuleerd voelt, komt het meesterlijke politieke instinct van Mandela mooi tot uiting.

Daarbij is een grote rol weggelegd voor Morgan Freeman, traditioneel een fantastische bijrol-acteur over wie de nodige twijfel bestond of hij zo’n iconisch figuur, die bovendien nog leeft en vers in ons geheugen zit, op realistische wijze kon portretteren. Freeman neemt alle twijfel echter al snel weg en bewijst dat deze rol letterlijk op zijn lijf geschreven is. De uiterlijke overeenkomsten tussen hem en Mandela, die Freeman persoonlijk aanbeveelde, zijn bijna griezelig en ook de motoriek en de stralende glimlach van Mandela beheerst Freeman tot in de perfectie. Het leverde hem een meer dan terechte Oscarnominatie op.

De sobere regiestijl van Eastwood, die zichzelf in de klassieke Hollywoodtraditie compleet wegcijfert en het verhaal zichzelf laat vertellen, werkt uitstekend in Invictus doordat de film van begin af aan gericht is op een duidelijk einddoel, de finale van het wereldkampioenschap. Dat levert een zeer conventionele film op, die weliswaar enigszins voorspelbaar verloopt en weinig verrassingen biedt, maar geen moment saai wordt. Elke individuele scène bruist namelijk van de verrassende details die zeer vermakelijk zijn, zoals de (blanke en donkere) bodyguards van Mandela die gedwongen worden samen te werken of de gesprekken van Mandela met zijn staf.

Hoop

Pas in het laatste half uur verlegt Eastwood de aandacht volledig naar het rugby en trekt hij alle registers open. Sentiment en melodrama liggen hier op de loer, maar de kracht van Eastwoods regie schuilt juist in de manier waarop hij de meest sentimentele, clichématige gebeurtenissen toch op authentieke wijze weet over te brengen. Normaal doet hij dat om emotionele mokerslagen uit te delen, zoals in Million Dollar Baby of Changeling. In Invictus is er echter veel meer ruimte voor hoop op een betere toekomst. En of het nu realistisch is of een beetje naïef dat blank en zwart Zuid-Afrika elkaar aan het eind van de film in de armen vallen en al het vroegere leed plotseling vergeten lijkt; een mooie, inspirerende film heeft het in elk geval opgeleverd.