Flandres

Zo haalt de jonge boer Demester in Flandres zijn schouders op als hem gevraagd wordt wat hij ervan vindt om naar de oorlog te gaan. Bij hem (leren we al snel) komt die houding niet voort uit onverschilligheid, maar uit oprecht geen idee hebben. Om die reden blijft ook lang onduidelijk hoe hij staat tegenover zijn knappe buurmeisje, met wie hij vrijt en de meeste tijd doorbrengt. Als zij het voor zijn ogen met een andere jongen doet, zien we geen spier op zijn gezicht vertrekken. Demester wéét helemaal niet hoe hij zich voelt, zo lijkt het.

Dumont laat zijn hoofdpersoon veel slenteren en rondhangen en plaatst hem daarbij in uitvergrote kaders, wat de aandacht automatisch naar de omgeving trekt. Die speelt een belangrijke rol. Flandres is gesitueerd in de uitgestrekte landerijen van Noord-Frankrijk. De stelling dat mensen worden gevormd door de plek waar ze opgroeien gaat daar onverkort op, net als in Dumonts eerdere films La vie de Jesus (1997) en L’Humanité (1999).

Aan het begin van Flandres zit een scène waarin Dumont dat meteen duidelijk maakt. Demester doet het met zijn buurmeisje, hun seks is rechtlijnig, snel en vreugdeloos. Na de daad snijdt de regisseur naar een shot van twee bomen; deze ogen stijf en kaal, net als het winterse landschap. De beelden krijgen betekenis door hun overeenkomst. Je weet: als het leven ergens troosteloos is en hard, dan is het hier. Geen wonder dat Demester zo weinig denkt en voelt.

Een wild, losgeslagen beest

In Flandres reizen we met Demester en kornuiten mee naar hun oorlog – vermoedelijk die in Irak, maar dat wordt niet letterlijk gezegd. Het landschap daar is al even leeg, zij het op een andere manier: de kilte maakt plaats voor hitte, de bevroren akkers voor opwaaiend stuifzand. Waanzin neemt het over van de treurig stemmende rust van Frans Vlaanderen. De oorlogsscènes zijn een aaneenschakeling van gewelddadigheden, van plotse ontploffingen en zinloze moorden tot een groepsverkrachting en een bloederige castratie. De oorlog verandert het dier in een wild, losgeslagen beest.

Met zijn zwartgallige visie op de mensheid die Dumont met name in dit deel van het verhaal geeft, keert hij terug naar de thematiek van zijn eerdere films, die hem op de beschuldiging kwamen te staan een misantroop te zijn. Toch is Flandres, winnaar van de Grote Juryprijs op het filmfestival van Cannes, minder compromisloos. Dat zit ‘m in het prachtige einde, als er ineens oprecht sprake lijkt van liefde, en in Dumonts houding ten opzichte van zijn personages. Waar hij er eerder op uit leek hen te willen bestraffen, misschien zelfs pijnigen, is de toon van Flandres – gedraaid in droge, afstandelijke shots – er eerder een van vanzelfsprekendheid. Dit is zoals het gaat; wen er maar aan, lijkt de regisseur te willen zeggen. Zelfs in de gruwelijke beelden van de oorlog schuilt een soort berusting. Dat maakt Flandres tot Dumonts beste film tot nu toe. Voor het eerst slaagt hij erin de afstand te overbruggen tot zijn tragische plattelanders, en dringt hij diep door tot hun ziel.