De echte schok

Kinatay heeft vanaf het moment dat Brillante Mendoza er in 2009 de regieprijs in Cannes voor kreeg, een eenzijdig misleidende reputatie gekregen, niet in de laatste plaats te danken aan Roger Eberts hilarische uitbarsting van onbegrip in de Chicago Sun-Times. Overdreven reacties zijn uiteraard niet meer dan gebruikelijk bij grafisch choquerende films, maar in het geval van Kinatay heeft de controverse volledig verhuld dat de film niet geringe filmische kwaliteiten heeft, die de werkelijke reden vormen dat hij schokkend is.

De energieke criminologiestudent Peping, jonge vader en kersverse echtgenoot, wordt door een vriend aangespoord wat extra geld te verdienen met een groepje politiemannen. Vol goede moed en zonder te weten waar hij aan begint, neemt hij deel aan de clandestiene excursie. De film gaat over de manier waarop de jongen omgaat met het groeiende besef dat hij gaandeweg medeplichtig wordt aan een gruweldaad: zoals iedereen die over de film heeft gelezen weet, de ontvoering, mishandeling, verkrachting en brute moord op een hoer.

Herhalingen

Eendimensionaal choqueren, meenden de boze tongen, maar voor een film die op het eerste oog bestaat uit het tonen van één gebeurtenis, gebeurt er in Kinatay heel veel meer. Mendoza gebruikt een aantal intelligente methoden om een huiveringwekkende maatschappijkritiek te tonen.

Neem de symboliek van de Jezusprent die prijkt boven de ruimte waarin de wandaad wordt uitgevoerd, waar door critici laatdunkend op werd gereageerd. Dit statement is in werkelijkheid niet zo zeer faciel als wel relevant: de Filippijnen zijn een land met een gigantische rooms-katholieke meerderheid, en Mendoza laat vóór het Jezusbeeld herhaaldelijk voorboden zien, waarvan de meest opvallende een evangelische neonreclame is die Peping terloops opmerkt onderweg naar de plek des onheils.

Effectief

Er zitten meer van zulke subtiele visuele herhalingen in Mendoza’s film. Zo passeren de mannen op weg naar een stille plek buiten de stad niet alleen een slachthuis, maar zien we al in het stadsbeeld in de openingsscènes hoe dieren worden geslacht. De meest indringende visuele clou is de scène na de moord, waarin de mannen, terugrijdend richting Manilla, de bus passeren waarmee Peping vlak vóór de moord nog even overwoog te vluchten. Het is een effectieve herinnering aan het publiek dat de jongen zijn betrokkenheid bij de ellende had kunnen voorkomen als hij zich een fractie daadkrachtiger had opgesteld. Het feit dat de regisseur zijn hoofdrolspeler er niet zichtbaar mee confronteert, maar niet meer doet dan de bus kort in beeld brengen, maakt de scène alleen maar sterker.

Mendoza gebruikt dezelfde repetitieve methode in de slotscène, die Pepings houding (het werkelijke onderwerp van de film) op superieure wijze uitbeeldt. Zijn taxi krijgt een lekke band en hij schrikt zich rot omdat hij even denkt dat het pistool dat hij van een van de moordenaars cadeau heeft gekregen, is afgegaan. Verdwaasd stapt hij uit en probeert hij een bus staande te houden, maar na aandringen van de taxichauffeur, die de band inmiddels heeft verwisseld, stapt hij met tegenzin toch weer in de taxi.

Morele grens

Naast de psychologische lading in de details ligt er een bredere sociale betekenis in de structuur van de film. Hij begint met het uitgebreid tonen van een aantal conventies: begroetingen van vrienden en familie, de dagelijkse busrit door het hectische verkeer, een huwelijksplechtigheid, een etentje. Vervolgens gaat hij over op een nachtelijk, even routineus gebruik: het onder milde dwang inzamelen van geld bij straatventers. Die scène wordt ingeleid door een korte fade-out van een zonsondergang, die pas later een hint blijkt dat er al een morele grens ongemerkt is overschreden. Hierop volgt namelijk een veel ernstiger vergrijp: de bewuste ontvoering, die echter ook door iedereen — behalve de doodsbange Peping — als normaal wordt gezien.

Hetzelfde geldt voor de gruwelijkheden die volgen, waarbij de mannen Peping geruststellen door te zeggen dat het allemaal wel went. Vóór, tijdens en na de moord wordt door de groep gemoedelijk gekletst en bier gedronken. Aan het einde van de film gaan ze een hapje eten, net als Pepings familie aan het begin. Uit alles blijkt dat de ontvoering, de slachting en het achteloos dumpen van het lijk voor de mannen van exact dezelfde vanzelfsprekendheid zijn als de vrolijke rituelen van het eerste deel van de film, en dat Manilla een omgeving is die dat mogelijk maakt.

De kracht van de film is dat Mendoza dit als een volledig geloofwaardige werkelijkheid brengt, en het aangrijpende is dat hij door te focussen op de meestal zwijgende Peping, de angst, de walging en het schuldgevoel van de jongen bijna ondraaglijk voelbaar maakt. Het is niet de meedogenloze moord die Kinatay schokkend maakt, maar het feit dat de hoofdpersoon wordt geacht mee te doen aan het op de meest cynische manier plegen van wandaden, en je het hem niet kwalijk kunt nemen dat hij zich er niet tegen durft te verzetten.