Existentieel dilemma

Als vroom protestant eist hij wat hem bij wet toekomt en afgenomen is door corrupte ambtenaren. Michael Kohlhaas is een rauw historisch drama gebaseerd op het gelijknamige boek van Heinrich von Kleist.

De film opent met een traag shot van een ruig landschap. Een dorre, rotsachtige grond en een wind die vrij spel heeft over deze vlakte. Onmiskenbaar een verwijzing naar de onverstoorbare en rechtschapen Michael Kohlhaas. Een beeldtaal die de regisseur door de gehele film gebruikt en prachtige shots oplevert. Dat de film dicht op de huid geschoten is, vormt een andere sterke troef. Zo mis je, evenals de karakters in de film, als kijker het grotere geheel. We zijn, met een overdaad aan GPS en navigatiemogelijkheden, gewend geraakt aan een voortdurend oriëntatiepunt. In deze film wordt dit oriëntatiepunt gezocht. Dit geeft een kalme, onderhuidse spanning aan het verhaal. Een spanning die effectief door de onheilspellende muziek wordt versterkt. De muziek die als een voice-over werkt en ons alvast voorbereid op wat komen gaat.

Sprekende koppen

De casting is erg geslaagd. Mads Mikkelsen heeft de perfecte kop voor een onverschrokken, moedig en rechtschapen man, in wiens hoofd het nodige omgaat. Ook zijn blik en gestalte dragen zijn overtuiging uit. De theoloog gespeeld door het eigenaardige mannetje Denis Lavant weet ook te overtuigen. Hij stelt in een lange monoloog de moraal van Kohlhaas aan de kaak. Een monoloog die doet denken aan de preken die je tegenkomt in de boeken van bijvoorbeeld Dostojevski.

Tot slot Bruno Ganz als gouverneur, met een zure, bittere blik en doortraptheid in zijn handelen. Hij belichaamt het gemak waarmee de (christen)mens zich tot corruptie laat verleiden. Hiermee ontvouwt zich een belangrijk christelijk thema, dat van de rechtschapenheid. Wanneer de mens zich heeft laten verleiden door de slang, leeft deze niet meer in wat Mattheus noemt: Beati pauperes spiritu – zalig zijn de armen van geest. Het is tegen dit onrecht waar Kohlhaas tegen vecht.

Bijbelse thematiek

De centrale les in Michael Kohlhaas is dat een zuiver hart zich niet zomaar aandient. Voortdurend dient de mens zich moreel te cultiveren. Wanneer Kohlhaas uit de bijbel voorleest aan zijn zoon, herhaalt hij de woorden: ‘als door een wazige spiegel’, verwijzend naar hen die hun waardigheid en menselijkheid verliezen door zich te laten corrumperen. De ziel vertroebelt temidden van machtswellust, hebzucht, hoogmoed, verbittering en kwaadaardigheid.

De oplossing tegen de corruptie door Kohlhaas is het hanteren van het zwaard, daarna het woord. Het zwaard roept een onvermijdelijke wet op: wie het zwaard grijpt, zal door het zwaard vergaan – Mattheus. Hiermee snijdt deze film een universeel dilemma aan. Welke keus heb je temidden van zoveel onrecht? Kohlhaas weet met zijn strijd tegen dit onrecht een groot gevolg achter zich te krijgen, maar wordt door de theoloog slinks gewezen op het feit dat de mens alleen sterft. Een fundamentele keuze: hoe sterk is mijn geloof wanneer – zoals in het boek van Job – hieraan getornd wordt? Een thema dat vandaag de dag, ook al is God voor velen dood, nog altijd actueel is.