Elkaar raken en geraakt worden

We hebben het over respectievelijk Gustave De Smet (1877-1943) en Leo Gestel (1881-1941). ‘Gust’ De Smet wordt geboren in Gent en studeert daar aan de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten. In 1914 vlucht hij met zijn vrouw, zoon Firmin en vriend Frits Van den Berghe, naar Amsterdam. Na twee jaar verhuist het gezin naar Blaricum. Hun zoon overlijdt bij het grote spoorwegongeluk bij Weesp (1918). De Smet en zijn vrouw keren in 1923 terug naar Vlaanderen. Een poging om in de Tweede Wereldoorlog naar Frankrijk te vluchten, nu met zijn vrouw en broer, mislukt. Wat hij om zich heen ziet raakt hem zeer.

De ruim tien jaar jongere Leo Gestel wordt geboren in Woerden en krijgt zijn eerste tekenlessen aan de Avondtekenschool waarvan zijn vader directeur is. In 1903 vestigt hij zich in Amsterdam. In zijn woning aan de Jan Steenstraat ontvangt hij kunstenaars als Jan Sluijters, Charley Toorop, Piet Mondriaan en later ook Gustave De Smet. Gust en hij worden vrienden. Gestel werkt voornamelijk in en rondom Bergen, waar hij en zijn vrouw een huis hebben laten bouwen. Hij volgt de omgekeerde weg en vlucht na zijn door overspel gestrande huwelijk uit Nederland naar zijn vriend in Vlaanderen. Nadat Gestels atelier in vlammen is opgegaan, verhuist hij naar Blaricum, waar zijn vrouw An Overtoom zich over hem ontfermt.

Verschillende stijlen

Het zou voor de hand liggen dat de zalen in Woerden zouden zijn ingericht op een manier waarbij werk met dezelfde thematiek van beide kunstenaars naast elkaar hangt. Toch is daar meestal niet voor gekozen. Ze hangen wel in elkaars buurt, wat hun eigen individualiteit alleen maar benadrukt.

Gustave De Smet werkt voor de Eerste Wereldoorlog in de trant van het impressionisme en luminisme. Hij schildert in kleine vlakjes en op een lichte manier de natuur. En toch blijkt deze stijl niet de zijne te zijn. Onder invloed van Gestel en Jan Sluijters komt hij uit bij eenvoudige vormen en donkerder, strak omlijnd werk, zoals op De ploegende boer (1916).

Gustave de Smet, De herberg, potlood en gouache op papier, 1925, 74 x 55 cm, Collectie Museum de Fundatie, Zwolle

Leo Gestel schildert om te beginnen in een donkere stijl die doet denken aan die van de Haagse School. Een voorbeeld is het Landschap met hooischelven bij Montfoort (1909). Ook Gestel kent een door het luminisme beïnvloede periode, waarin zijn Zicht op de Bonaventurakerk in Woerden ontstaat. Een neogotische kerk die er pas sinds 1882 staat. Later raakte Gestel in de ban van het werk van Paul Cézanne, het kubisme en de Bergense School.

Leo Gestel, Dame in prieel, Olieverf op doek, 1913, 70 x 55 cm, Particuliere collectie

Wanneer er wél twee doeken met dezelfde thematiek naast elkaar hangen – zoals onder het kopje ‘Kleur’ –, valt het verschil in uitwerking duidelijk te zien. En ook – helaas – dat de belichting op de tentoonstelling wat te wensen overlaat.

Het zijn overigens niet alleen schilderijen die worden getoond. In enkele vitrines ligt werk van Gestel in pastelkrijt en zwart krijt op papier, alsmede enkele brieven uit de collectie van het Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis in Den Haag. Daarnaast zijn er touchscreens met verdiepende informatie. En een film over de vluchtelingenstroom die vanuit Vlaanderen naar Nederland op gang kwam.

Zo wordt op een interessante en contextuele, rake manier een beeld gegeven van twee individuen wiens levens elkaar raakten en die beiden op hun beurt geraakt werden door hun tijd. En die altijd op zoek waren naar vernieuwing en verbetering van hun werk. Zo staan ze mede aan de weg van het modernisme in Nederland en het Vlaamse expressionisme. De moeite waard, zoals de exposities in het Stadsmuseum Woerden vaak zijn!