De toenadering op Whiens wereldverbeteraar

Den Hartogh loopt rustig het toneel op. Schuchter en bescheiden. Op deze plek zal hij anderhalf uur sommeren over de mens. In De Wereldverbeteraar zien we een filosoof die zich voelbaar al jaren heeft teruggetrokken uit de buitenwereld. Ooit schreef hij een wetenschappelijk traktaat ter verbetering van de wereld. In de voorstelling aanschouwen we hoe hij zich onwillig voorbereidt op het in ontvangst nemen van zijn eredoctoraat.

Zodra Den Hartogh op zijn plek staat, wordt zijn romp door een groot zwart scherm in de schaduw gezet. Gedurende het hele stuk heeft hij enkel zijn lichaamscontouren om zijn woorden sterk te maken. Zonder mimiek overtuigt hij het publiek met de lichaamstaal van een man die verloren is in zijn eigen gedachten. Het ontroert hoe hij verdrinkt in een frustratie over de mens, over de fictie van het opstaan in de ochtend, en hoe hij zichzelf hier tegelijkertijd door veracht.

Bewerking tot eenmansgedachten

Whien heeft in zijn bewerking de rol van de Vrouw achterwege gelaten. In zijn zoektocht naar de kern van het stuk viel op dat de gemoedstoestand van de filosoof een centrale rol ging spelen. Tijdens het repetitieproces is het stuk bewerkt tot monoloog. De afwezigheid van het tegenspel van de Vrouw maakt het isolement waarin de filosoof zich bevindt voelbaar. De tekst is een poëtische stroom aan gedachten en in de gedachten van een mens zit geen rust. Ruimte voor tegenspel is er niet, en precies deze vondst is dé katalysator van de esthetiek in Whiens bewerking.

Aan deze esthetiek wordt kracht bijgezet door de minimalistische vorm; de enscenering en het decor geven samen een prachtbeeld, maar blijven het hele stuk onveranderd. De focus ligt met name op de tekst. De tekst lijkt een dwaze eenmansgedachte, maar is inhoudelijk ontzettend sterk. Het is helder dat deze man ooit een wetenschappelijk traktaat heeft kunnen schrijven. Het talent voor het analyseren van menselijk gedrag is hem echter fataal geworden.

Whien en Den Hartogh hebben reeds samengewerkt bij onder andere Toneelgroep Oostpool, waar zij beiden van 2008 tot 2013 aan verbonden waren. Met deze bewerking van De Wereldverbeteraar van Bernhard brengen zij een prachtstuk naar het Haarlemse theater. Het is zelden dat theatermakers zich wagen aan het (letterlijk) overschaduwen van een tekst, maar de mannen slagen erin om de woorden in het donker hun weg te doen vinden.