De enge nanny
Een van de mooiste scènes uit Een zachte hand van Leïla Slimani speelt zich af tegen het slot van de roman. Louise, de oppas, weet dat de twee kleuters waar ze voor zorgt binnenkort naar school zullen gaan en dat ze dan hoogstwaarschijnlijk ontslagen wordt. Als oplossing verzint ze dat het ouderpaar een nieuwe baby moet krijgen. Ze plant een avond waarop de conceptie plaats zou moeten vinden en neemt de kleine Mila en Adam mee naar een goedkoop restaurant. Na het eten sjouwen ze doelloos door Parijs, tot ze alle drie uitgeput thuis komen. Maar de vrouw des huizes, Myriam, is na een lange werkdag vroeg naar bed gegaan en meneer Paul ligt op de bank met een koptelefoon op naar muziek te luisteren.
Thrillergenre?
Het knappe van deze vondst is dat Slimani hier de machteloosheid van Louise, die in alle opzichten aan de grond zit, omzet in een almachtsfantasie. Die baby moet en zal er komen. Als blijkt dat de werkelijkheid zich anders gedraagt, stort ze in.
Slimani laat Louises ondergang uitlopen op een moord, die al op de eerste bladzijde van het boek plaatsvindt. In een interview heeft ze gezegd dat ze bang was dat de roman zonder extreem geweld niet spannend genoeg zou zijn. Is het een andere manier om te zeggen: het zou niet goed genoeg verkopen? De moord is als het ware van buitenaf aan het verhaal toegevoegd, als daad van een gestoorde delinquent.
We belanden zo in de discussie over literatuur versus amusement. Geweld is entertainment – maar van de jury van de Prix Goncourt zou je verwachten dat ze in hun beoordeling het zwaartepunt bij het literaire gehalte leggen. De moord op de twee oppaskinderen is niet alleen een concessie aan het thrillergenre, maar psychologisch niet echt invoelbaar.
Bloemengeur
Jammer, want verder weet Leïla Slimani de gespannen verhouding tussen werkgeefster Myriam en werkneemster Louise – inclusief hun beider ambivalenties – knap neer te zetten. De wereld van het geslaagde, urbane jonge gezin: hoogopgeleide tweeverdieners, wonend in de juiste buurt, wordt schril tegenover de onderklasse uit de banlieue gezet. Het thriller-element is subliem vormgegeven met het motief van de indringster die alles perfect doet, zich onmisbaar maakt, een toevlucht voor de kinderen is en langzamerhand gezinslid lijkt te worden. Het ongemakkelijke gevoel dat het culturele verschil met haar werkgevers oproept verhoogt de griezeligheid: Louise is praktisch analfabeet, te zwaar opgemaakt, maar volmaakt in haar werk. En dan die zachte, naar bloemen en poeder geurende huid…
Rotzak van bordkarton
De andere personages komen niet echt tot leven. De overleden echtgenoot van Louise was een bordkartonnen rotzak. Vals, lui, paranoïde en altijd bezig met klachten indienen tegen ‘de instanties’. Het is een raadsel waarom ze met hem trouwde. Van meneer Paul, geluidstechnicus en vader van de kinderen, komen we niet meer te weten dan dat hij van zijn werk houdt en bang was met het vaderschap zijn vrijheid te verliezen. De vroegere werkgeefsters van Louise, upper-class dames, zijn allemaal in haar façade van super-oppas getrapt. De dochter van Louise, Stephanie, is na haar inktzwarte jeugd van school gestuurd, van huis weggelopen en niet meer teruggekomen.
Overigens is de stijl – misschien ook door het probleem met het vertalen van de verschillende soorten verleden tijd die het Frans kent – hier en daar houterig. Bovendien had de schrijfster wel wat meer ‘show’ en wat minder ‘tell’ kunnen gebruiken. Laat zien hoe mensen zich voelen en wat hen motiveert. Ga het niet analyseren of vermelden:
‘In de maanden na Mila’s geboorte werd het leven een ietwat pathetische komedie. Myriam verborg haar neerslachtigheid en de wallen onder haar ogen’ (…) ‘In die periode voelde Paul zich klem zitten, bedolven onder verplichtingen. Hij werd mat, de man die eerder door iedereen werd bewonderd om zijn gemak, zijn bulderende lach en zijn vertrouwen in de toekomst.’
In alle grote steden spelen zich momenteel dezelfde hachelijke situaties af. Jonge gezinnen, vaak diep in de schulden door een duur huis, zijn op zoek naar iemand aan wie ze hun kinderen kunnen toevertrouwen. Een leger van nanny’s – hun Afrikaanse talen klinken overal in de Parijse parken vol personeel met kinderwagens— staat klaar om de werkende yuppenmoeders te ontlasten. Hun inzet maakt mogelijk dat beide ouders carrière maken. Maar er mag niet veel misgaan of het gezinssysteem wankelt. Als Leïla Slimani het bij een gedetailleerde beschrijving van zo’n gezin en de uitgebuite hulpkracht had gelaten, had ze een werkelijk goede roman geschreven.
