Edele waarheid

Een decennium geleden worstelde Yiyun Li (1972) nog om serieus genomen te worden met verhalen en essays in haar adoptietaal Engels. Li had nog niets gepubliceerd toen ze de Amerikaanse uitgeverswereld wilde veroveren; ze begon pas met schrijven toen ze de Grote Oceaan was overgestoken. Inmiddels heeft Li diverse literaire bekroningen op haar naam staan, publicaties in The New Yorker en The Paris Review en een academische carrière aan de Universiteit van Californië. Gouden jongen, meisje van smaragd is haar derde boek.

Onzichtbaar
Het eerste en langste verhaal (formaat novelle) beschrijft het leven van de alleenstaande Moyan in een verwaarloosde wijk van Beijing, waar ze al haar hele leven in dezelfde flat woont. Ze is een vrouw die alles over zich heen laat komen, een transparante ziel die niemand zich herinnert, een individu dat geen opstandigheid toont. Maar deze vrouw is ook een legerveteraan die tienen haalde voor haar schietkunst. Ze houdt van haar onverbiddelijke moeder alleen omdat zij haar dochters adoptie verborgen heeft gehouden. Ze houdt niet van mensen en het leven, maar wel van voorgelezen worden uit Dickens en de geur van zeep.

Li dwingt de lezer om niet op de eerste impressie af te gaan en te zoeken naar diepere lagen, zonder analytisch te worden. Haar beschrijvingen zorgen ervoor dat de personages ondoorgrondelijk en toch grijpbaar zijn – net als het leven zelf.

Frictie
De hoofdpersonen in andere verhalen hebben met Moyan gemeen dat zij doorzichtige individuen zijn, die zich berusten in hun lot in plaats van woedend om zich heen te schoppen. Maar de bundel bevat ook verhalen waarin het zelfbehoud van de personages juist overslaat naar de andere kant. Deze uitersten in de karakters gaan na een tijdje vervelen, maar lokken tegelijkertijd een reactie uit: je wilt dat de personages het tegenovergestelde doen. Bewustwording van je eigen psyche is dan het gevolg, waardoor de bundel nog lang in je hoofd blijft hangen.

De verhalen geven een prachtig beeld van de sociale en economische toestand in het moderne China. Verschillende personages passeren de revue: een zakenvrouw die hulpbehoevende vrouwen in haar huis opneemt, een uitgehuwelijkt meisje dat haar kind verkoopt in de hoop het een beter leven te bieden, zes dames die een allesverterende haat voelen jegens buitenechtelijke liefde en hiertegen in opstand komen, een echtpaar dat hun dochter verliest en illegaal een draagmoeder koopt voor een tweede kind.

Het China van Li is zowel een herkenbare samenleving als een compleet andere wereld. Waar het land aan de ene kant gedijt op commercie en zelfstandigheid van het (vrouwelijke) individu, is het aan de andere kant ongenuanceerd kritisch op deze onafhankelijkheid. Doordat een deel van de populatie stellig vasthoudt aan de traditionele ethiek wordt er onrust gecreëerd in het geweten van het andere deel van de bevolking. De vragen ‘wat wil ik?’ en ‘wat mag ik?’ lopen als een rode draad door de bundel.

Morele strijd
Als lezer wordt er van je verwacht dat je je westerse moraal even vergeet om de culturele verantwoording van de verhalen te kunnen waarderen. Zo spreekt een oude heer ’s avonds een jonge vrouw aan op straat, met de fatale openingszin dat ‘zij hem aan zijn overleden vrouw doet denken’. Als hij de jongedame een apotheek in volgt, waar zij condooms koopt, zijn de man en de verkoopsters niets dan neerbuigend en veroordelend. In onze ogen is dat de omgekeerde wereld. Maar Li laat zich daar niet tot verleiden, ondanks haar jarenlange absorptie van de Amerikaanse cultuur. Een verschuiving naar een westers perspectief zou de bijzondere schets van de Chinese samenleving tenietdoen.

Wie verhalen vol actie verwacht moet niet aan deze bundel beginnen. De verhalen eindigen voordat duidelijk wordt hoe (de omstandigheden van) de personages zich gaan ontwikkelen. Li beschrijft de situatie, en laat het daarbij. Er wordt niets opgelost. Hoewel dit soms een onaf gevoel geeft, is het tevens de kracht van de verhalen. Net zoals in het leven draait deze bundel om de weg naar het einde, niet om het einde zelf.