Veel te mooi

Het boek begint met de landing aan de Franse westkust. Een huzarenstukje van de geallieerde legers dat door Hollywood heroïsch is verfilmd. Uit dagboekaantekeningen van Amerikaanse soldaten blijkt dat de inwoners van Normandië, met name Caen, echter niet bepaald enthousiast waren met de komst van hun ‘bevrijders’. De bevrijding ging gepaard met een regen aan bommen en granaten, waardoor vele burgerslachtoffers vielen. Nadat de Duitsers verjaagd waren, deden de bevrijders zich te goed aan geconfisqueerde drank en vrouwen – een soort ritueel dat overal voorkwam in Europa. Dit resulteerde in een golf van geslachtsziekten onder een half miljoen Amerikaanse soldaten toen de geallieerde opmars tot stilstand kwam in België. Omdat het ‘de juiste uitvoering van militaire operaties’ in gevaar bracht, herzag het Amerikaanse Congres een wet waardoor het strafbaar was drager te zijn van een venerische ziekte. Hitchcock toont hier zijn kwaliteiten door moeiteloos te schakelen tussen de verschillende lagen van de geschiedenis.  

Rode Storm
Het Rode Leger was al jaren eerder een invasie gestart. De krachtinspanning resulteerde in schrikbarende cijfers: het aantal Sovjetsoldaten dat stierf was 65 keer groter dan het aantal Amerikaanse doden, en veertien procent van de totale Sovjetbevolking kwam om het leven in de oorlog. De Sovjets waren mede daardoor het meest wraakzuchtig. Opgehitst door propaganda en wodka trok een golf van Rode terreur over Duitse burgers die niet tijdig wisten te vluchten uit Oost-Pruisen en later Berlijn. Het levert vreselijke ooggetuigenverslagen op:

‘Hoe moet je jezelf verdedigen?’ zegt ze onbewogen, bijna onverschillig. ‘Als ze op de deur bonzen en hun geweren in het wilde weg leegschieten. Elke nacht een nieuwe, elke nacht weer anderen. Toen ze me de eerste keer meenamen en mijn vader dwongen toe te kijken, dacht ik dat ik dood zou gaan.’ (…) ‘Eer verloren, alles verloren’, zegt een verwarde vader en geeft zijn dochter, die twaalf keer verkracht is, een touw. Gehoorzaam gaat ze weg en hangt zichzelf op aan het dichtstbijzijnde raamkozijn.

De laatste tien jaar komt er steeds meer aandacht voor deze schaduwzijde van ‘de bevrijding’, zoals recentelijk door de verfilming van het boek Ein frau in Berlin.  

Schuld en boette
Hitchcock komt tot een aantal schokkende conclusies. Zo hebben sommige Joodse kampoverlevenden nog jaren doorgebracht in kampen, zijn de Polen eigenlijk pas in 1989 bevrijd (Stalin onderdrukte Oost-Europese volkeren en naties met evenveel venijn en toewijding als Hilter), waren mensen niet op slag bevrijd van hun antisemitische vooroordelen, waren vluchtelingen niet meteen thuis (hele dorpen waren immers weggevaagd) en stierven er nog schrikbarend veel mensen aan honger en ziektes nadat ze bevrijd waren. Het hoofdstuk dat is gewijd aan de Joodse slachtoffers, is het meest schrijnende. ‘Voor Joden was het einde van de oorlog helemaal geen bevrijding naar een tussenliggende fase onderweg naar overleving en wedergeboorte.’ Het verhaal, waarin ruim aandacht is voor de bevrijding van de concentratiekampen en de internationale verhoudingen tussen Joodse organisaties en Groot-Brittannië, neemt wel de vaart uit het boek.

Pas in de conclusie hervindt Hitchcock zijn vlotte pen. Maar de auteur schiet uit de bocht in zijn afsluitend betoog. Duitsland nam volgens hem de verschonende rol van slachtoffer op zich, en opende de nederlaag de weg naar medelijden en zelfmedelijden. De Duitse onschuld is echter ook een product van de geallieerde bezetters – feitelijk gezien heeft Duitsland vier jaar lang niet bestaan. De snelle afhandeling van de oorlog als gezamenlijk trauma wordt geïllustreerd door de berechting van slechts vijfduizend Duitse oorlogsmisdadigers. Het was een bewuste keuze van de geallieerden om het land intellectueel gezien niet te onthoofden.

Daarnaast zijn de geallieerde bombardementen en de massaverkrachtingen pas vijftig jaar na de bevrijding tot een serieus thema geworden. Het is dus wat kort door de bocht dat Duitsers zich direct na de bevrijding in een slachtofferrol manoeuvreerden. Al met al heeft Hitchcock een ontnuchterend boek geschreven dat een einde maakt aan de illusie dat de bevrijding van Europa alle Europeanen op slag werkelijk verloste van onrecht, honger en dood. De geschiedenis van de bevrijding van Europa is veel te lang, ‘veel te mooi’ voorgedaan.