Twee identiteiten zijn samen geen identiteit

Tessa de Loo debuteerde in 1983 met de verhalenbundel De meisjes van de suikerwerkfabriek. Daarna verschenen nog acht romans en verhalenbundels, met als grootste succes De tweeling. Inmiddels is haar werk in 21 talen vertaald. Centraal in Harlekino staat de worsteling met een dubbele identiteit en de hunkering om ergens bij te horen.

Verbondenheid
Die hunkering is constant voelbaar in Saïd, net twintig, blond en knap, het product van een romance van zijn moeder met een Marokkaanse Ud-speler. Kort nadat zij zwanger bleek, vluchtte zijn vader terug naar Marokko. Saïd groeit op met zijn zweverige moeder en haar schare wisselende partners die voor langere of kortere tijd hun intrek nemen. Het zorgt er voor dat Saïd zich zelfs in zijn eigen huis niet thuis voelt.

De verhalen over zijn vader prikkelen hem dusdanig dat hij besluit om naar Marokko te gaan, met alleen een adres als aanknopingspunt. Met zijn jeugdvriend Hassan gaat hij op een moeilijke reis, waarbij ieder spoor dood lijkt te lopen tot er weer een nieuwe strohalm zich aandient. Langzaam groeit bij Saïd een gevoel van verbondenheid met de Arabische cultuur, en de lovende verhalen die hij hoort over zijn vader wakkeren het verlangen naar zijn oorsprong steeds verder aan. Als hij dan eindelijk zijn familie vindt, blijkt de realiteit er heel anders uit te zien dan hij zich had voorgesteld. 

De reis vernieuwt ook zijn vriendschap met Hassan, zoon van twee Marokkaanse ouders die zich in Marokko juist steeds minder goed thuis voelt. Ondanks het zware culturele stempel dat hij van huis uit heeft mee gekregen, bevestigt de reis vooral zijn westerse identiteit. Door de verwarrende seksuele spanning tussen Saïd en Hassan, en het verlangen naar een eigen identiteit, omarmt Saïd langzaam maar zeker de Islam. De bid- en leefregels bieden hem houvast, maar werpen tegelijkertijd de vraag op of hij zijn oude identiteit wel helemaal wil afschudden. Uiteindelijk zal Saïd een verschrikkelijk besluit nemen om zijn identiteit te bevestigen.

Eenvoudig gaat dat niet; de ondertitel van Harlekino is met reden Het boek van de twijfel. In zijn jeugd creëerde Saïd een imaginaire wereld om te kunnen vluchten voor de realiteit. Samen met Hassan geeft hij het denkbeeldige koninkrijk Saïdi-Hassanië gedetailleerd vorm, compleet met een taal, topografie, volkeren en een hofnar. Die laatste figuur wordt steeds realistischer als belichaming van Saïds geweten en twijfel. Fel gaat hij de strijd aan met Saïds keuzes, tot aan de allerlaatste toe.

Het boek van de teleurstelling
Het is een complex verhaal, vol spanningen en verwikkelingen. Maar de subtitel had beter Het boek van de teleurstelling kunnen zijn. Het is niet de twijfel die de boventoon voert, maar de reeks teleurstellingen die Saïd incasseert. De Loo voert de hoofdpersonen langdurig en traag van de ene anticlimax naar de andere. Vooral in het deel dat zich Marokko afspeelt – hoe mooi de landschappen ook worden beschreven – had een kordate redacteur er vele pagina’s uit kunnen snijden.

Het trage begin staat in schril contrast tot de versnelling aan het einde. De onbalans die daaruit voortvloeit, voert de spanning niet of nauwelijks op, maar laat het verhaal eerder uit de bocht vliegen. Harlekino is dan ook geen waardige opvolger van De tweeling; het geheel is een gekunsteld aandoend verhaal, met onnatuurlijke dialogen en ongeloofwaardige wendingen. Wat rest, is een roman met een zeer actueel thema die bij vlagen weliswaar onderhoudend is, maar uiteindelijk niet overtuigt.