Een moment van reflectie

De plot van Open stad is vrij gemakkelijk na te vertellen. De Duits-Nigeriaanse immigrant Julius zit in het laatste jaar van zijn arts-assistentschap in de psychiatrie. Als tegenhanger voor zijn resultaatgerichte en ingewikkelde werk wandelt hij regelmatig doelloos door zijn woonplaats New York. Het boek bestaat uit de gedachtes en ontmoetingen die Julius heeft voor, tijdens en na deze wandelingen. Maar de eigenlijke inhoud die onder deze wat summiere verhaallijn schuilgaat, betreft Julius’ identiteitscrisis.

Hybride identiteit
Julius’ identiteit is opgebouwd uit stukjes van de culturen waar hij toe behoort of behoord heeft, verhalen van mensen die hij ontmoet heeft en inzichten die hij uit boeken heeft gehaald.  In het interview dat Wim Brands met hem had voor het programma Nieuwkomers noemt Cole dit een ‘hybride identiteit’. Iemand met een hybride identiteit heeft een goed idee van hoe de wereld eruitziet, simpelweg omdat hij met een groot deel van de wereld heeft kennisgemaakt. Maar het maakt het ook veel lastiger te definiëren wat zijn plaats is in de wereld.

New York, immigrantenstad bij uitstek biedt een perfecte achtergrond voor deze zoektocht:

Deze plek was een palimpsest, net als de rest van de stad, beschreven, gewist en opnieuw beschreven. […] Hele generaties haastten zich door het oog van de naald, en ik, als een uit de menigte die nog niet gewist was, liep de metro in. Ik wilde de lijn zien te vinden die aansluiting bood op mijn eigen rol in deze verhalen.

Coles proza staat vol met prachtige zinnen zoals deze. Op uitzonderlijke wijze weet hij de beschrijvingen van de stad en haar geschiedenis te verweven met de verhalen die al tot Julius’ identiteit behoren en die hij tegenkomt tijdens zijn wandelingen. Zo slaagt Cole erin om met Open stad een genuanceerd en overtuigend beeld te schetsen van de immigrant die voor zichzelf een plek zoekt in de geschiedenis, het heden en de toekomst van de wereld.

Weerspiegeling van de wereld
Maar wat Open stad van een geslaagd boek tot een briljant boek maakt, is dat het de lezer niet alleen meer inzicht geeft in De Ander, de immigrant, maar ook in zichzelf. Meest overtuigend is Julius’ beschrijving van zichzelf als iemand die in de spiegel kijkt en daarin het universum weerspiegelt ziet.

In leven zijn […] was zowel het origineel zijn als de weerspiegeling, en dood zijn, dat was alsof je werd afgescheiden en alleen nog maar weerspiegeling was.

Dit besef, dat de geschiedenis van de wereld en jijzelf alleen weerspiegeld kunnen worden via nieuwe individuen in de wereld, geldt natuurlijk net zo goed voor de autochtone lezer. Welke verhalen maken ons tot wie we zijn? En welke verhalen zullen ook in de toekomst nog over ons verteld worden? Dit soort complexe vragen staan in het hart van de moderne samenleving die soms alleen nog van verhalen aan elkaar lijkt te hangen.

Teju Cole slaagt erin niet zozeer een antwoord te geven op deze vragen, maar de lezer er bewust van te maken, een moment van reflectie te bieden. Een overtuigend voorbeeld van wat literatuur vandaag de dag kan en misschien wel moet doen.