Een licht ontvlambare geschiedenis in fictie verpakt

De tijgervrouw van Galina nog maar eens goed duidelijk.

Haar debuutroman leverde de uit het voormalig Joegoslavië afkomstige Téa Obreht internationale erkenning op. Sinds 8 juni 2011 mag zij zich zelfs de jongste winnares van de Orange Prize of Literature ooit noemen. En terecht, want De tijgervrouw van Galina toont op indrukwekkende wijze dat tot de verbeelding sprekende verhalen uitkomst kunnen bieden wanneer een kwestie zo complex is dat je er simpelweg niet met je verstand bij kunt.

Fabelachtig geheel aan verhalen
Obreht heeft haar verhaal gesitueerd in een land dat nog nasmeult van een pas beëindigde burgeroorlog. Hoofdpersonage is de jonge arts Natalia. Wanneer zij met haar vriendin Zóra onderweg is naar een plaatsje over de (nieuwe) grens om vaccinaties uit te delen aan weeskinderen, krijgt ze te horen dat haar rolmodel, ofwel haar grootvader, in een afgelegen oord, onder vreemde omstandigheden is overleden.

In een poging iets van haar grootvader terug te vinden, duikt Natalia zijn verleden in. Dat blijkt doorspekt te zijn met fabelachtige verhalen. Zo is er het verhaal over de onvergankelijke man, die de zielen van de doden naar het hiernamaals begeleidt. Ook is er het verhaal over de tijgervrouw van Galina – het geboortedorp van Natalia’s grootvader – waarin een doofstom meisje ervan wordt beschuldigd een liefdesrelatie te hebben met een rondzwervende tijger.

De manier waarop Obreht dit patchwork aan verhalen tot een geheel smeedt, lijkt op het eerste gezicht wat rommelig. Het ene moment gaat het over Natalia’s puberjaren tijdens de oorlog, het volgende moment weer over Luka, de gefrustreerde homofiele slager. Vervolgens keren we weer terug in het heden waar mannen een wijngaard omspitten op zoek naar het lijk van een familielid. Deze rommeligheid is echter maar schijn, want alle verhalen worden knap bijeen gehouden door één overheersende factor: alle personages worden beheerst door de immer aanwezige spanning tussen de verschillende bevolkingsgroepen die elkaar elk moment naar het leven kunnen gaan staan.

Verhalen als onderstroom
Langzaam maar zeker wordt het Natalia duidelijk dat ze haar grootvaders ziel, zijn ware aard, juist in deze verhalen moet zoeken. Want of ze nou echt gebeurd zijn of niet, haar grootvader geloofde erin en om die reden vormen ze ‘de onderstroom voor alle andere verhalen van zijn leven’, zoals Natalia het zelf zegt.

Dit inzicht, dat een verhaal niet per se waar hoeft te zijn om de complexe realiteit begrijpelijker en wellicht ook draaglijker te maken, loopt als een rode draad door dit werk. Tegelijkertijd is het werk er ook een sprekend voorbeeld van. Want hoewel Obreht nergens expliciet naar haar geboorteregio verwijst, laat dit verhaal zich vrij gemakkelijk lezen als metafoor voor de geschiedenis van de Balkan. De broeierige spanning die in De tijgervrouw van Galina overal doorheen te voelen is, is namelijk ook een constante factor in het verleden (en heden) van de Balkan.

Voelbare dreiging
Heel geraffineerd weet Obreht deze spanning steeds weer bij de lezer onder de aandacht te brengen met als belangrijkste symbool de constante dreiging van de tijger uit het verhaal over de tijgervrouw. Soms verdwijnt hij zover naar de achtergrond dat de dorpsbewoners hem haast vergeten om dan ineens weer in vol ornaat voor hun neuzen te staan:

Door de houten planken heen voelde mijn grootvader de nabijheid van de tijger, het grote, rode hart dat zich achter de ribben samenkneep en weer uitzette en het kreunen van de vloer onder zijn lichaamsgewicht. Zijn eigen hart bonsde in zijn keel als hij zich voorstelde hoe de tijger op hem afstormde.

Het zijn dit soort passages – waarin de lezer deelgenoot wordt van de ongelofelijke dreiging van op de loer liggend gevaar – die ervoor zorgen dat dit fictieve verhaal meer inzicht geeft in de aard van het Balkanconflict dan honderd non-fictieve verslagen bij elkaar.