De complexiteit van Marokko

De lezer van Het koele land in de hete zon komt terecht in een wijds uitlopend verhaal over de recente en vroegere geschiedenis van Marokko. Steven Adolf bespreekt van alles: van de berberemancipatie door grootkapitaal tot vrouwenrechten door koninklijke inmenging, van het slechte onderwijs in Marokko door de vele taalverschillen tot de economische afhankelijkheid van de geldstroom van (onder andere Nederlandse) emigranten en hashteelt.

Nederlands perspectief op Marokko
Rond 1526 noemde Leo Africanus Marokko een land in permanente chaos en anarchie. Leo Africanus werd als zeer bereisde en intelligente slaaf door Paus Leo X tot zoon aangenomen. Hij kwam oorspronkelijk uit Fes en had een groot deel van de Arabische wereld afgereisd. Hij schreef de invloedrijke klassieker Pertinente Beschrijvinge van Africa dat tot in de vroeg twintigste eeuw werd gelezen.

De optekeningen van Leo Africanus en de verhalen over de band van Michiel de Ruijter met Marokko  zijn een goede poging van Steven Adolf om het Nederlandse perspectief op Marokko te duiden. Dit zijn de interessantste passages van het boek. Hierin komen het exotische beeld van de sultan en zijn harem uit ‘Duizend-en-één-nacht’ maar ook ‘Moriaantje zo zwart als roet’ terug. Een belangrijke oorzaak van het verkeerde beeld dat Nederlanders eeuwenlang hadden van Marokkanen legt Adolf bij het ‘broddelwerk’ van de Nederlandse vertaling van Pertinente Beschrijvinge van Africa.

Complexiteit van modern Marokko
Het huidige Nederlandse onbegrip voor de cultuur ligt volgens Adolf vooral aan de veelvuldige betrokkenheid van Marokkanen bij terroristische aanslagen. Zelf zet hij hier een ander beeld tegenover. De door Leo Africanus genoemde chaos en anarchie leidt tot een eigenheid die zich in de ogen van Adolf door de historie van Marokko weeft. Een land dat nooit door de Arabieren werd overwonnen, met in het verleden een grote Joodse invloed. Ook nu nog wordt Marokko meer gevormd door Berbers en Fransen dan door de Arabische broeders.  

Het koele land in de hete zon slaagt in de opzet om de complexiteit van het moderne Marokko weer te geven. Ieder hoofdstuk bevat zowel verhalen van voor 1900 als ontwikkelingen ten tijde van koning Hassan II, de despoot die tot 1999 Marokko met ijzeren hand regeerde. Dat maakt dat het moderne Marokko op een gedegen manier geduid wordt. De passages over de huidige politieke verhoudingen steken echter uit boven de oudere geschiedschrijving. Adolf is geen historicus en zijn journalistieke toon is te losjes om als autoriteit te gelden. Hij vertelt zijn verhaal bovendien vaak in cirkeltjes. Vaak komen eerder gelegde verbanden later in het boek op een iets andere manier terug. Soms is dit verhelderend, maar vaak ook verwarrend. De opbouw van de teksten is soms ronduit onduidelijk.

Brij van elementen
Het idee om artikelen uit Elsevier en De Standaard te bundelen en daar extra geschiedenis aan toe te voegen was met meer redactie beter uit de verf gekomen. Op de ene pagina lezen we een human interest verhaal, de pagina daarna is deels interview en wordt daarna weer overgenomen door enkele paragrafen geschiedenis. Het boek wordt daardoor een brij van verschillende elementen waarin de lezer de weg kwijtraakt.

Adolf hanteert een columnachtige schrijfstijl. Heel geregeld zijn woeste zinnen te lezen die de situatie polemisch kleur geven maar niet veel afstand nemen van het onderwerp. Zoals in deze zin: ‘Driss Basri, de gevreesde grootvizier, stembusknoeier en vuile-klusjesopknapper van Hassan II, werd nooit berecht.’ Niettemin is Adolfs historisch onderlegde blik op historie, politiek en de machtige elite van Marokko, de Makhzen, fascinerend om te lezen. Hij stapelt laag na laag op elkaar zodat moderne ontwikkelingen begrijpelijkerwijs voortkomen uit de door geschiedenis bepaalde verhoudingen. Het maakt Het koele land in de hete zon tot een stilistisch onaf boek dat toch verdient om gelezen te worden.