Boek met een missie

Dit zijn slechts enkele van de ‘misvattingen’ die de vier Amerikaanse hoogleraren Lilienfeld, Lynn, Ruscio en Beyerstein bespreken in hun gezamenlijk werk De 50 grootste misvattingen in de psychologie. Naast de vijftig uitgebreid besproken misvattingen komen vele tientallen onjuiste en betwijfelde stellingen kort aan bod. Leuke weetjes om te vertellen tijdens feestjes en koffiepauzes. De auteurs hebben dit boek echter niet alleen geschreven ter vermaak, maar vooral ook ter lering. Van de 400 pagina’s worden maar liefst 64 ingenomen door de literatuurlijst.

Betrouwbare gids

In een uitgebreide inleiding leggen de auteurs precies uit wat hun doel is: demythologiseren van de ‘populaire psychologie’ uit de zelfhulpboeken en media. ‘Populaire psychologie’ wordt voorgesteld als een alomtegenwoordige en huichelachtige vijand, wiens leugens bestreden moeten worden. Als dat niet gebeurt, worden we slachtoffer van onze waandenkbeelden. In een zinspeling op Dante stellen de hoogleraren: ‘Zonder een betrouwbare gids die mythen en werkelijkheid in de psychologie van elkaar scheidt, lopen we het risico te verdwalen in een oerwoud van misvattingen.’

De 50 grootste misvattingen in de psychologie heeft dus als missie onwetenden te bevrijden van hun oogkleppen. Daarbij gaan de auteurs positivistisch te werk: als ergens geen overtuigend bewijs voor gevonden is, ga er dan voorlopig maar gewoon van uit dat het niet waar is. Wat het boek overtuigend maakt, is dat er grondig wordt gerefereerd en dat er ruimte is voor nuance als verschillende onderzoeken elkaar tegenspreken.

De missie van de hoogleraren heeft ook kans van slagen omdat ze een balans hebben gevonden tussen het informeel brengen van vermakelijke weetjes en het wetenschappelijk onderbouwen van de redenen waarom bepaalde misvattingen zo hardnekkig zijn. Zo wordt niet alleen verteld dat we eerder 90 procent dan 10 procent van onze hersenen gebruiken, maar ook dat de onjuiste bewering over de 10 procent terug te voeren is op een uitspraak van psycholoog William James (die sprak over ‘verstandelijk vermogen’ in plaats van ‘hersenen’) en dat we er in blijven geloven omdat het zo fijn is te kunnen geloven dat we een enorm onbenut potentieel hebben dat we elk moment zouden kunnen aanboren.

Vergeten gebeurtenissen
Verschillende misvattingen zullen de gemiddelde psychologiestudent bekend zijn (zoals dat iemand die lijdt aan schizofrenie geen meervoudige persoonlijkheid heeft). Maar zoals de auteurs aangeven zijn er vele misvattingen waarin zelfs een groot deel van de psychologisch specialisten nog gelooft. Bijvoorbeeld dat hypnose nuttig is om herinneringen aan vergeten gebeurtenissen op te halen of dat de adolescentie per definitie een periode van psychische verwarring is.

Omdat de misvattingen per deelgebied worden besproken (hersenen en waarneming, ontwikkeling, geheugen, intelligentie en leren, bewustzijn, emotie en motivatie, sociaal gedrag, persoonlijkheid, geestesziekten, psychologie en de wet, en psychologische behandelingen) kunnen lezers makkelijk terugvinden wat hen interesseert. Het wetenschappelijk niveau lijdt nauwelijks onder de poging begrijpelijk te blijven voor leken, al lijdt het af en toe wel onder flauwe humor en de soms al te letterlijke vertaling van Amerikaanse begrippen.

De 50 grootste misvattingen in de psychologie is tegelijkertijd een leuk boek voor naast de wc en een toegankelijk en interessant wetenschappelijk naslagwerk. Lees het ook vooral bij zwak licht: er is geen enkel bewijs dat dat slecht is voor je ogen, terwijl het wel aantoonbaar beter is voor je elektriciteitsrekening en het milieu.