Spel, beweging, leven

De titel kan misleidend zijn. Het Derde Rijk is geen boek over de Tweede Wereldoorlog of over Hitlers imperialistische plannen. In ieder geval verwijst de titel naar een bordspel (een soort Risk, maar dan vele malen ingewikkelder), waarin het militaire verloop van de Tweede Wereldoorlog wordt overgedaan en mogelijkerwijs wordt veranderd. Het spel kent een kleine, maar fanatieke schare spelers over de hele wereld. En in dat spel is hoofdpersoon Udo Berger ‘de Kampioen’.

Costa Brava
Maar de roman gaat niet enkel over dat spel. Het boek kent de vorm van een dagboek, dat de periode beslaat die Udo met vakantie doorbrengt aan de Costa Brava. Hij is daar met zijn vriendin Ingeborg en ze logeren in het hotel waar Udo als kind met zijn ouders kwam en dat nog steeds door de mysterieuze Frau Else wordt geleid. Ingeborg wil een rustige vakantie; gelardeerd met grote hoeveelheden drank overdag naar het strand en ’s avonds naar de discotheek. Udo doet daaraan maar mondjesmaat mee. Hij gaat met Ingeborg en haar vakantievrienden (onder wie ‘de Wolf’ en ‘het Lam’) wel mee op stap, maar trekt zich regelmatig terug op zijn hotelkamer om daar de vele mogelijkheden van het spel ‘het Derde Rijk’ uit te pluizen.

Bovenstaande is in een notendop de feitelijke verhaalstructuur van de roman. Maar in het geval van Bolaño gaat het niet om wat er letterlijk staat, maar om de wereld daarachter, die opgebouwd wordt uit ontelbare suggesties. En al die suggesties komen voort uit ontzettend simpel lijkende zinnen; iedere zin stuurt de vorige net wat bij, en roept zo weer nieuwe suggesties en vage gevoelens op. Het is net als in David Lynch’ meesterlijke tv-serie Twin Peaks (waarnaar Bolaño in 2666 verwijst), waarin bijna onzichtbare ironie en absurditeit en een almaar toenemende, voelbare dreiging van het onbekende samengevoegd worden.

Spel
En dan zijn er nog de vragen rond het spel. Udo speelt dat met ‘de Verbrande’, een man die waterfietsen verhuurt en over zijn hele lichaam sporen draagt van verbranding – is dat in de Tweede Wereldoorlog gebeurd? En waarom is Udo zo bezeten van dat spel? Misschien omdat het, net als zijn dagboek, een te controleren gebied is binnen het zo onoverzichtelijke leven (door Udo soms gevreesd om zijn ‘middelmatigheid en absurditeit’). Het ligt allemaal veel ingewikkelder. Ingeborg doet daarentegen geen moeite:

Ingeborg, naakt op het laken, verzekert dat alles simpel is. ‘Zelfs jouw miniaturen.’ Dat blijft ze herhalen tot ze in slaap valt. ‘Miniaturen’. ‘Alles is simpel’. Een hele tijd heb ik naar mijn spel gekeken en nagedacht. (cursivering Bolaño)

En juist daar lijkt het in dit verhaal om te gaan. Niet per se om het nadenken, maar om het feit dat Udo beweegt, dat hij probeert betekenis toe te kennen. Al bewegend raakt Udo verwikkeld in steeds grotere raadsels; het spel lijkt consequenties te hebben die doordringen tot in het ‘echte leven’. Ook die mogelijke consequenties zijn door Bolaño opgebouwd met talrijke halve en hele suggesties. Hoe dat precies zit moet de lezer zelf uitvinden. Sla dit boek open, begin met het veelzeggende motto en lees. Met andere woorden: beweeg.