Filosofie met energie

Wat thymos inhoudt is niet zonder meer te begrijpen, omdat het de schijnbare tegenstelling van lichaam en geest doorbreekt. Een tweedeling van de ziel, met het contrast tussen verstand en passie of ratio en behoefte, is een stuk eenvoudiger aan te voelen dan een driedeling. Het helpt ook niet echt dat er voor thymos geen eenduidige Nederlanse vertaling is. Thymos betekent onder andere woede, vitaliteit, wens, geestdrift, leven, gevoel en gedachte – woorden met behoorlijk uiteenlopende betekenissen.

Buiten hokjes

Maar Venmans schrijft zo overtuigend dat het niet moeilijk is om zelfs een diepgeworteld denkbeeld als het dualisme snel los te laten – het kost hem misschien één hoofdstuk. Zonder oppervlakkig te worden neemt hij de lezer mee op een filosofische reis door de geschiedenis: van de Grieken naar de riddertijd, langs Hobbes, Hegel en Nietzsche, om uiteindelijk aan te komen bij de moderne, pragmatische mens uit de 21e eeuw. Naarmate het boek vordert krijgt de lezer steeds meer gevoel voor thymos, in al zijn dubbelzinnigheid en complexiteit.

Want dubbelzinnig is thymos: het staat voor kracht, energie en vertrouwen, maar ook voor oorlog, imperialisme en vergeldingsdrang. Het derde deel van de ziel is niet alleen de doordachte en op keuzes gebaseerde rede, of de begeerte en het op comfort gerichte genot; het is allebei. Hart én hoofd. Of zoals Venmans het verwoordt:

In dat duistere compartiment huizen de zucht naar erkenning en heroïek, de trots die ons marathons doet lopen tegen beter weten in, de ambitie om een held te worden, of, gewoner, om een uniek, onvervangbaar individu te zijn; de moed die daarmee gepaard gaat, het eergevoel, de begeestering maar ook de woede die ons voortdrijft, de grinta of verbetenheid van sporters maar evengoed de heilige verontwaardiging omdat ons onrecht is aangedaan.

Thymos past niet in hokjes: niet in het dualistische onderscheid van lichaam en geest, maar ook niet in waarden als goed en kwaad. Volgens Venmans is dat een van de redenen waarom we ons ervan hebben afgekeerd: sterke emoties die tot volledige overgave leiden beschouwt de hedendaagse mens al snel als gevaarlijk. Getekend door twee wereldoorlogen is strijdvaardigheid niets meer om trots op te zijn.

En dan nu: actie

Toch weet Venmans met rake formuleringen (‘ook als er geen oorlog gevoerd wordt, is er nog altijd voetbal’) te overtuigen dat thymos een wezenlijk deel van ons mens-zijn is dat we niet zomaar kunnen uitbannen. Hij pleit dan ook voor een democratie die daar meer rekening mee houdt:

Een liberale politiek met betrekking tot thymos zal erin bestaan om iedereen te stimuleren op een actieve, energieke manier naar het eigen geluk te streven.

En daarin schuilt het aantrekkelijke van thymos: het behelst zowel het maatschappelijke als het persoonlijke, en is actief en energiek. Venmans weet dat zo goed over te brengen dat dit boek zich ook laat lezen als een soort intellectueel zelfhulpboek. Thymos is de wilskracht die ervoor zorgt dat we iets bereiken, de drijfkracht achter onze keuzes. Het is toewijding en bevlogenheid. Daarover lezen moedigt aan zélf aan de slag te gaan met je passies en talenten. Niet dromen, maar doen! Het derde deel van de ziel is daarom niet alleen een zeer geslaagde filosofische uiteenzetting, maar voelt ook als een schop onder je kont.