Wie gratis reist, zal dit merken ook

In de winter van 2010 worden de schrijvers Rosita Steenbeek, Jan Siebelink en P.F. Thomése gevraagd om onder de vlag van een cultureel project van de Verenigde Naties naar Israël af te reizen. Het gezelschap wordt bovendien aangevuld door Antoine Bodar, plaatsvervanger van de Here aan tafel bij Pauw & Witteman. Waarom juist deze schrijvers zijn uitgekozen en wat ze in het Midden-Oosten precies geacht worden te doen, is eigenlijk niet duidelijk. De humanitaire VN-zusterorganisatie die dit reisje heeft georganiseerd, de UCP, is inmiddels opgeheven, zo lezen we in het nawoord. Vaagheid met een menslievende inslag.

Iets opzettelijks
In Grillroom Jeruzalem – de titel verwijst naar een vreemd etentje met enkele ‘geestelijk leiders’ in hartje Bethlehem – tekent Thomése de wederwaardigheden van een decemberweekje in het Midden-Oosten. Als buitenstaander – Siebelink en Steenbeek zijn de ‘excentrieke publiekslievelingen’ en Bodar… nou ja, Bodar ook – kan Thomése met enige afstand schrijven over al wat hem opvalt, al wat hem invalt, al wat hem mee- dan wel tegenvalt.

Het doel van de reis mag dan onduidelijk zijn, het programma is er niet minder vol om. In noodtempo bezoekt de delegatie alle hotspots, alle heilige plaatsen en de plekken die we iedere dag op het journaal zien. Dat is soms wat veel van het educatieve, zelfs voor vier mensen van de geest. Meermalen maakt Thomése melding van een naar een glas wijn snakkende delegatie. Eenmaal op de hotelkamer wacht er nog een gezellig romannetje op hem: Nacht, een oorlogsroman van Edgar Hilsenrath.

Roadmovie
Een groot deel van de reis bestaat de Nederlandse delegatie overigens ook nog uit een cameraploeg voor de NCRV, erop uitgestuurd om een item voor een programma bij elkaar te monteren. Iedere dag moeten de deelnemers aan de expeditie een videodagboekje inspreken. Het aansprekende element gaat er op die manier in elk geval voor Thomése wel een beetje af:

Door de aanwezigheid van de cameraploeg ben ik de zaak danig gaan wantrouwen. Ik begin ook mezelf te wantrouwen. Wat eerst een absurditeit leek (‘Hoe ik met Jan Siebelink, Rosita Steenbeek en Antoine Bodar rond kerst in Betlehem belandde’), krijgt nu iets opzettelijks.

Dat opzettelijke staat met name Thomése tegen. Wég is het idee van een absurdistische roadmovie, met in de plaats van de kettingrokende J. Kessels het levende filmpersonage Rosita Steenbeek. De NCRV krijgt er op Thoméses kenmerkende, ironische wijze van langs (en is daar nu – hoe voorspelbaar – ‘teleurgesteld‘ over), net als overigens alle aanwezigen, inclusief de schrijver zelf. Siebelink (‘Sieb’) speelt de gesoigneerde intellectueel met een voorliefde voor bloemen, Steenbeek speelt zichzelf en Bodar is de godvruchtige bisschop die zich emotioneel laat meevoeren door de (vooral door hem gevoelde) heiligheid van de Bijbelse plekken die worden aangedaan.

Studiemateriaal voor de NCRV
En Thomése? Die speelt met verve de hem toebedeelde rol van cynicus die zich geen knollen voor citroenen laat verkopen. Dat maakt Grillroom Jeruzalem tot zo’n uitstekend boek, een voorbeeld van literaire reportage, van ‘embedded journalistiek’ misschien zelfs, een genre dat in Nederland voornamelijk het terrein is van Arnon Grunberg. De gortdroge beschrijvingen van de gebeurtenissen binnen het reisgezelschap worden gecombineerd met bespiegelingen over de absurditeit en de gruwel van het conflict waar de vier ‘BN’ers’ in zijn gedropt.

Met name in de passages over het bezoek aan de Gazastrook toont Thomése hoe hij door gevoelens van afschuw en onbegrip bevangen wordt. De reusachtige maar lege aankomsthal bijvoorbeeld die de corridor vormt tussen joods en Palestijns grondgebied, lijkt zo uit een verhaal van Kafka weggelopen. En dat is het voordeel van een belezen observator: die weet je te vertellen wélk verhaal dat ook alweer was.

Grillroom Jeruzalem neemt bij voortduring impliciet, soms expliciet stelling in een onoplosbaar conflict. Door afstand te nemen, door clichés onderuit te maaien en door waar mogelijk de humor te blijven belichten, nadert Thomése zijn onderwerp verrassend dicht, dichter dan veel journalisten tot op heden kwamen. Misschien een aardig idee voor de mensen van de NCRV om daar eens over na te denken.