Geen delicaat moment

Het is dus niet zomaar dat deze best of van de Italiaanse kiloknaller Een delicaat moment heet. Ammaniti grasduinde door de talloze verhalen die hij in de loop der jaren schreef voor uiteenlopende opdrachtgevers en stelde daar een nogal wankele bundel mee samen.

En wat als
De inleidende tekst (‘En wat als’) belooft veel: een van Ammaniti’s grote krachten is om zichzelf en de literatuur binnen een groter verband te plaatsen. In dat opzicht is Ammaniti een postmodernist: hij leent naar hartenlust thema’s en details uit zombiefilms, ranzige Italiaanse talkshows en videogames. Geen genre is hem te min, geen kunstuiting is voor hem superieur aan een andere. In de wereld van Ammaniti is literatuur vermaak; niets minder, maar vooral ook niets meer. Mooischrijverij, literair-esthetische genoegens en dubbelzinnigheden zijn aan hem niet besteed. De lezer wil geëntertaind worden? De lezer zal geëntertaind worden! Niet voor niets sluit hij zijn inleiding af met de woorden: ‘Ik hoop dat jullie je zullen amuseren.’ Dat is niet erg, zoveel eerlijkheid – als de belofte maar wordt ingelost.

Dat gebeurt niet altijd. Af en toe combineert Ammaniti horror- en thrillerelementen op intelligente wijze met Italiaans melodrama, maar vaak ook vliegt hij uit de bocht als een racewagen op een verregend circuit: het op een sprookje van Oscar Wilde geïnspireerde verhaal ‘Zullen we spelen’ – waarin een zombie voorkomt – ontstijgt in zijn plotse gruwelijkheden de Kippenvel-verhalen van de basisschool niet. Het zou spannend kunnen zijn, mits je enige interesse voor de belevenissen van de hoofdfiguur zou kunnen opbrengen. Maar dit opgewonden standje doet je bitter weinig: laat het hem maar uitzoeken met een woeste zombie op een balkon.

Krakende botten
Veel leuker is het verhaal ‘Een heel serieuze pik’, waarin Ammaniti zijn talent voor het groteske vrij baan geeft en met een slapstickachtig verhaal over een slippertje op de proppen komt. De kracht van een verhaal als dit is de ingehouden ironie waarmee het verteld wordt: zolang Ammaniti zijn eigen verzinsels niet al te serieus neemt, zijn de verhalen inderdaad entertaining en amusant. Die afstand behoudt hij echter niet altijd.

Neem het lange verhaal ‘Ze ademt. Zachtjes. Maar ze ademt’ over beroemde mensen (nou ja: voor Italianen beroemd) die ’s nachts in een park in zombies veranderen: het wordt opgediend alsof het een bloedserieuze gebeurtenis betreft, alsof horror op papier niet automatisch gepaard gaat met een zekere tongue-in-cheek. Alsof amuseren uitsluitend kan worden bewerkstelligd door zo veel mogelijk krakende botten, versplinterende tanden en uitbundig bloedende wonden in een verhaal op te nemen.

Quizvraag
Interessant is het om Ammaniti’s eerste pas op het pad van de literatuur te lezen, ‘De dochter van Shiva’. Hij schreef het in India, na een voedselvergiftiging en langdurig verblijf op de wc. Het verhaal is onrijp, maar bevat enkele knappe vondsten. Quizvraag voor uitgevers: zou je in de schrijver van dit verhaal een internationale bestsellerauteur vermoeden?

Dat sommige verhalen zo overduidelijk in opdracht zijn geschreven, maakt van Een delicaat moment ook geen aaneenschakeling van hoogtepunten. Wat te denken van het ‘Verhaal van stoute kinderen’ (uit 2012), een oubollig kerstverhaal met een belegen moraal aan het eind? Of het verwarde verhaal over Ammaniti’s komst naar het beroemde Festival van San Remo, vermoedelijk geschreven in een periode waarin hij nogal wat sf-romans las?

Verdwenen
Ammaniti schrijft af en toe in een zouteloze, ontzielde stijl. Zijn verhalen zijn als de Hollywoodfilms die in Nederland rechtstreeks op dvd verschijnen. Met dien verstande dat Ammaniti’s tussendoortjes het commercieel wel waarmaken. Nooit werkelijk beroerd, soms zelfs vakwerk, maar wel zielloos vakwerk uit de commerciële mal die door het grote publiek aan de schrijver wordt voorgehouden. Schrijf dit, en wij zullen kijken/lezen/kopen. De bezielde Ammaniti van Ik ben niet bang (uitstekende roman) en Ik haal je op, ik neem je mee (prima literair entertainment) lijkt verdwenen, ergens halverwege zijn eigen delicaat moment.