Naturen woekeren

De mens wil te veel van de natuur. Hij wil haar behouden, maar ook gebruiken, zo niet uitbuiten. Ondanks gebruik en misbruik moet de natuur wel onaangetast, in evenwicht, lijken. Dat dilemma wreekt zich ecologisch, maar ook in de natuur van de mens zelf. Het milieu moet dankzij voortdurend natuurherstel ongerept lijken; vriendschappelijke relaties moeten dankzij onophoudelijk overleg in evenwicht blijven. Dat gaat goed, tot het moment waarop blijkt dat wat hersteld en overlegd moest worden, fictie is. Dé oernatuur bestaat niet; die ene vriendschap is een vergissing.

Varende vissen

Tegennatuur werkt het psychologische dilemma uit in de afhankelijkheidsrelatie van de bestuurswetenschappers Grad Vaessen en Leslie Breitbart. Leslie is een neurotische theorieënbouwer; Grad een nuchtere polderjongen zonder vaststaande overtuiging. Grad krijgt van Leslie de kans mee te doen aan een onderzoek in de Verenigde Staten, dat zijn naam als wetenschapper definitief kan vestigen. Grad moet zichzelf echter steeds meer geweld aandoen om verder te kunnen werken met Leslie, die vooral uitblinkt in systematisch denken en voelen.

Het ecologische thema wordt uitgewerkt in Leslies en Grads poging gezamenlijk aanbevelingen te formuleren voor Calfed, het California Federal Bay Delta Program, waarin managers ecologische alchemie bedrijven. Calfed moet het water in Californië verdelen tussen mens en natuur, waarbij de visstand en waterkwaliteit hersteld moeten worden. Dat levert de wonderlijkste experimenten op: een van Calfeds projecten bestaat uit het inladen van vissen in boten om ze zo langs de sluizen varen. Bizar, vissen die boten nodig hebben. 

Van nature tegengesteld

Tegennatuur is een ideeënroman over twee tegengestelde karakters, waarin het dilemma van behoud en gebruik ‘van nature’ voortwoekert. De tegengestelde naturen van beide heren worstelen met ideeën over seksualiteit, huwelijk, vriendschap, wetenschap en culturele verschillen. Hoe ver mag de mens het landschap naar zijn hand zetten? Manipuleren mensen elkaar niet altijd? Hoe ver gaat wetenschappelijke manipulatie? Essayistische vragen met geestige antwoorden: ‘Menselijke bevrediging was zo vluchtig dat tevredenheid in evolutionair opzicht een verliezende strategie geweest moet zijn.’

Van Eeten heeft in een ander leven als bestuurskundig wetenschapper onderzoek gedaan naar de materie die in dit debuut haar verzorgde literaire vorm heeft gevonden. Van Eetens grammatica is soms onjuist (‘het enige, dat (…) iets, dat‘), maar dat valt in het niet bij de heldere symboliek en het poëtische idioom, dat alinea’s voorziet van aforistische gedachtestrepen: ‘Hij blokkeerde de deur met de rugleuning van een houten stoel en opende de internetbrowser.‘

Gedwongen keuze

In dit minidrama reiken wetenschappelijke en geestelijke manipulatie elkaar de hand. Daarin ligt de grootste verdienste van Tegennatuur. De lezer wordt gedwongen te kiezen tussen Leslies of Grads standpunten en ideeën, die hem met humor en spot toegeworpen worden. Het kan niet anders dan dat hij met verontwaardiging reageert op een van beide heren, waarbij het blijft knagen: was het andere standpunt ook niet legitiem? De lezer worstelt mee in het machtsspel, de intuïtieve sympathie strijdt met de ratio. De mens kan immers niet kiezen: hij wil behouden en gebruiken. Maar hij moet kiezen, in elk geval voor meer literair lekkers van Van Eeten.