Een leven in waarheid

Žantovský schreef over een van de meest intrigerende politici van de vorige eeuw. Een leven waarin een constante zoektocht naar waarheid het fundament vormt.

Zullen er werkelijk verbaasde gezichten zijn getrokken toen Václav Havel op 29 december 1989 gekozen werd tot president van het voormalig Tsjecho-Slowakije? Een land nog maar net verlost van het verstikkende en verlammende communistische bewind. Een land dat van onderaf aan weer opgebouwd moest worden. Wie Havels biografie bestudeert kan moeilijk anders concluderen dan dat zijn jaren voor het presidentschap een langgerekte opmaat daar naartoe waren. Jaren die bestonden uit schrijven, discussiëren, voortdurende introspectie, feesten, het uitzitten van gevangenisstraffen en het opkomen voor de onderdrukten – wat dus feitelijk een gehele bevolking betekende, hoewel sommigen meer werden onderdrukt dan anderen.

Absurdisme
Een dag voor het overlijden van Havel op 18 december 2011, overleed de Geliefde Leider van Noord-Korea, Kim Jong-il. Een ieder zal zich de beelden herinneren van de hysterisch huilende onderdanen. Het contrast kon niet groter zijn met de bedaarde, met sleutels rammelende menigte op het plein onder het standbeeld van de Heilige Wenceslaus. Daar begonnen in november 1989 de demonstraties tegen het communistische regime. Ongetwijfeld zou het de goedkeuring van Havel zelf hebben wegdragen. Hij trachtte onder alle omstandigheden de kalmte te bewaren. En bovenal was hij ook vriendelijk, een eigenschap die hem onder andere goed van pas kwam tijdens zijn dissidentenjaren. Wanneer de geheime politie hem weer eens meenam voor verhoor of Havel uitentreuren treiterde moet ook zij zich verbaasd hebben over zijn nooit tanende beleefdheid.

Žantovský weet deze grauwe periode, waarin het absurdisme van de communistische utopie hoogtij vierde, zeer inzichtelijk neer te zetten. Geen gemakkelijke opgave om de niet in een communistische staat geboren lezer de complexiteit van een dergelijke samenleving bij te brengen. Wat opvalt is de parallel tussen het zojuist genoemde absurdisme in de maatschappij an sich en het absurdistische karakter van Havels toneelstukken. Bizarre situaties die zich voordeden in het theater en in het echte leven leidden niet zelden tot spot en schaterlachen achteraf. Zo danste het Westen in de jaren zestig op rock-‘n-roll. Ook in Tsjecho-Slowakije wilde men de voeten van de vloer en was de invloed van de muziek nog groter dan even westwaarts. Tot afschuw van de kameraden. Bands werden verplicht in het Tsjechisch te zingen, afstand te doen van hun Anglo-Amerikaanse covers, hun haar te knippen, niet provocerend te kleden en als klap op de vuurpijl auditie te doen voor een jury van uitgestreken bureaucraten.

Valkuilen
Michael Žantovský was een vriend van Václav Havel. Toen Havel in 1990 het presidentschap aanvaarde fungeerde Žantovský als zijn perschef, woordvoerder en adviseur. De hoofdstukken gewijd aan deze periode van transformatie en ontelbare uitdagingen bevatten de meest fascinerende anekdotes, verteld vanuit eerste hand. De op de loer liggende valkuilen wanneer een vriend een biografie schrijft over zijn vriend, weet Žantovský te omzeilen. Hij loopt er niet voor weg minder fraaie kanten van de president te belichten, zijn beleid kritisch onder de loep te nemen of zijn doen en laten in het alledaagse leven zonder terughoudendheid op te schrijven. Wederom geheel in de geest van Havel die volgens zijn moraalfilosofie wilde ‘leven in waarheid’.

De vraag rijst of hem dit ook lukte. Waren zijn daden overeenkomstig zijn eigen standaarden? Žantovský schrijft er in zijn voorwoord het volgende over:

Volgens de gebruikelijkste definities van ‘waarheid’ lijkt Havel zijn eigen leer soms te overtreden. Weinigen kunnen echter ontkennen dat hij vastberaden was zich zo goed mogelijk aan dit principe te houden.

Havel was zeer kritisch op zichzelf. Met name toen hij president werd wantrouwde hij zichzelf voortdurend. Žantovský:

In zijn pogingen in waarheid te leven, mat hij zichzelf – en zelden anderen – af aan deze onmogelijke standaard en naar zijn oordeel faalde hij steevast. Een onvolmaakt mens, zoals wij allen zijn.

Ja, onvolmaakt. Maar deze kleine tekortkomingen staan in het niets tot zijn majestueuze prestaties in het leven. Een leven waar Michael Žantovský een prachtig boek over schreef.