Onvoltooid als het leven zelf

Twee geliefden schrijven elkaar omdat ze onoverbrugbaar van elkaar zijn verwijderd – De brievenbundel luidt de titel in het Russisch. Hij, Volodja, zit aan het front, zij, Sasja, aan het thuisfront. Aanvankelijk lijken de ikken door hun tomeloos verlangen met elkaar versmolten. Maar gaandeweg drijven de individuele karakters door toespitsing op de eigen achtergronden, belevenissen, gedachten en herinneringen uit elkaar en staan ze op zichzelf.

Stijlbloemen
De lezer drijft  mee op stijlbloemen als: ‘En de geuren in de tuin! Zulke massieve en dichte, de lucht is ervan verzadigd. Je kunt hem in een kopje schenken in plaats van thee.’ En: ‘Het ruisen van de golven – alsof iemand zonder ophouden bladzijden omslaat.’ Prachtige invallen en verhalen volgen elkaar op. Zoals:

De mensen verdierlijken snel tegenover andere mensen, ze worden ijskoud en wreed – en ontdooien, worden menselijk tegenover een diertje dat in hun zak leeft. Ze hebben ermee te doen. Veranderen opeens wanneer ze het met een vinger over het ruggetje aaien.

Het is een ouderwets feest getuige te zijn van alle gelukzaligheid. De auteur verplaatst zich met zo’n gemak in zijn hoofdfiguren dat hij hen beiden in zekere zin ook lijkt te zijn. Volodja vreest de oorlog hooguit verminkt te overleven, maar dan bereikt zijn ouders het document van zijn dood: een vel papier, een zegel, een handtekening. Niettemin blijft hij zijn brieven schrijven.

Belevenissen
Het doodsbericht vond weliswaar zijn postale weg, maar de liefdesbrieven blijken helemaal niet bij de geadresseerden aan te komen. We lezen dan ook geen reacties meer op elkaars brieven. Sasja richt zich niet meer tot Volodja, hij zich wel tot haar, eenvoudig omdat hij niemand anders heeft. Ze heeft het niet meer over hem, alsof hij nooit in haar leven geweest is. Waar zij de kleine en grote, prettige en akelige belevenissen op uit de voorbijgaande jaren opsomt, laat Sjisjkin vooral soldaat Volodja een wat filosofische pen voeren.

De brieven krijgen iets dagboekachtigs, het verhaal wordt niet in een plotmatige richting gedreven, hoeveel er ook blijft gebeuren. Eigenlijk geldt dat ook voor de oorlog waarin Volodja gevangen zit. Nadat hij zijn onuitsprekelijk verlangen naar zijn geliefde heeft uitgesproken, vervolgt hij zijn uitvoerige oorlogsverslag. Ook dat wordt wat statisch, want oorlog is nu eenmaal een afgrijselijke opeenhoping van ellende. Zelfs dat wordt alledaags.

Ook aan het front staat het verhaal merkwaardig stil. Dat verhaal speelt zich af in China ten tijde van de zogeheten Boksersopstand in China, rond de vorige eeuwwende. Volodja maakt deel uit van de geallieerde troepen die met succes de Westerse belangen in China veilig komen stellen. Die historische achtergrond doet er op zich weinig toe, hoe uitvoerig geschilderd ook.

Spiegeling
Thuisfront en front spiegelen elkaar, in die zin dat mensen het elkaar overal moeilijk maken, hoewel niet per se met dezelfde middelen. Het thuisfront is een gezapige burgeroorlog met meestal schaarse bestaansmiddelen en per dag wisselende overlevingskansen. Iemand heeft ‘echt begrepen wat een gezin is: leren leven in een hel en dat verbergen omwille van de kinderen.’ Waarom trouwen mensen?

Om de leegte te vullen. Kijk, we maken ruzie (…), we brullen, slaan met deuren, maken vaatwerk kapot, hij balt zijn vuisten, ik huil tranen met tuiten. Maar daarna, na deze ontlading, houden we weer van elkaar. Ik zou zonder deze razernij niet kunnen leven.

Tegen het eind richt Sasja zich opeens weer tot Volodja: ‘Mijn lief, mijn vriend uit duizenden!’ Waarna de schrijver een truc toepast waarvan het de vraag is of die de lezer enorm zal verrassen. Geen makkelijke zelfmoord. Evenmin blijkt alles een droom geweest te zijn. Wat is er verder nog mogelijk? Dat verklappen we niet.