Onderweg naar verhalen

Orwell, geboren als Eric Arthur Blair, zal altijd wel bekend blijven als meester van de dystopie. Big brother is watching you is natuurlijk de klassieke oneliner uit het voortreffelijke 1984, waarin hij een samenleving schetst waar het individu volledig wordt beheerst door een totalitair regime. Hoewel een groot deel van de wereld inmiddels over dit doemscenario heen lijkt, blijft de waarschuwende vinger van Orwell actueel waar het gaat om een overheid die zich al te veel met het individu wil bemoeien. Het spoor van Orwell is rijk aan achtergrondinformatie over bijvoorbeeld de ontstaansgeschiedenis van 1984, maar vermeldt ook zonder moeite talloze trivialiteiten. Zo komen we te weten dat Orwell ontzettend van tuinieren hield en dat hij Marokko een beestachtig saai land vond.

Een roadbiography
Daane kiest voor zijn beschrijving van Orwells levensloop nadrukkelijk een geografische inslag. Van de wieg die in Motihari, Indiana stond tot de dood aan een tuberculosebloeding in Londen volgt Daane letterlijk het spoor dat de Engelse schrijver heeft afgelegd. Het verslag van de reis voert door Spanje, Birma, Marokko, Parijs en tientallen andere landen, plaatsen en gehuchten. Aan de hand van deze reizen ontrafelt Daane de persoonlijkheid van Orwell en komen we ontzettend veel te weten over de man achter de twee beroemde romans die natuurlijk veel méér schreef dan alleen deze. Daarmee is Het spoor van Orwell een echte roadbiography. Een zover bekend nog niet heel wijdverbreid genre.

Anekdotes, speculatie en feiten
Gelukkig is er tussen alle uitvoerige beschrijvingen door, waarin het de lezer soms duizelt van alle namen die voorbij komen, genoeg ruimte voor speculatie en anekdotes. Zo zou de oorsprong van Orwells antipathie tegen de katholieke kerk wel eens kunnen liggen in zijn allereerste onderwijservaring en blijken Winston (uit 1984) en Orwell wel erg veel gemeenschappelijk te hebben. De inspiratie van Animal farm blijkt, naast zijn kennismaking met het Stalinisme in de Spaanse burgeroorlog, waar hij als buitenlandse sympathisant meevocht aan de zijde van de regering, te zijn ontleend aan een ogenschijnlijk simpel voorval.

Orwell zag in zijn woonplaats Wallington eens een kleine jongen van een jaar of tien een groot trekpaard langs een smal pad drijven. De jongen sloeg het paard met een zweep telkens wanneer het zich trachtte om te draaien. De gedachte kwam bij Orwell op dat als zulke dieren zich bewust zouden zijn van hun kracht, wij geen enkele macht over hen zouden hebben. De vergelijking tussen hoe mensen dieren behandelen en hoe de rijken het proletariaat uitbuiten, was snel gemaakt. De satirische fabel op de Russische Revolutie leek hiermee geboren.

Analyse
Aardig aan het boek is dat het naast beschrijvend ook (hetzij soms wat subjectief) analyserend is. In het slothoofdstuk wordt zelfs de vraag gesteld of 1984 de volgende eeuw zal halen. Nadat Daane scherp heeft afgerekend met enkele schrijvers en journalisten die Orwell ironisch genoeg betichtten van ‘orwelliaanse praktijken’ (hij zou een zwarte lijst van communisten hebben opgesteld en deze hebben doorgespeeld aan de Britse informatiedienst), komt hij al spoedig tot de conclusie dat Orwell in vele opzichten nog steeds actueel is en actueel zal blijven. En hoewel Daane zich nadrukkelijk presenteert als een liefhebber en een fan van Orwell, heeft hij daar wel gelijk in. Orwell zal altijd verbonden blijven met een manier van bestuur, omgang met privacy en benauwende bureaucratie, en inspiratie bieden aan velen, al zijn het soms ook de verkeerden die met Orwell aan de haal gaan.

Het spoor van Orwell draagt in ieder geval bij aan een goed en evenwichtig beeld van de op en top Engelse auteur. Het boek is derhalve een zeer gedegen verslag van het leven van een reiziger die schreef, of van een schrijver die reisde. Helaas ontbreekt een register in het boek en staan in de tekst zelf geen bronvermeldingen of annotaties, die voor de echte liefhebber toch onontbeerlijk zijn. Desalniettemin is het boek dusdanig rijk aan detail dat iedereen die meer wil weten en vooral meer wil lezen dan alleen Animal farm en 1984 nu eindelijk op een volwassen manier in het Nederlands bediend wordt. Een website bij het boek geeft zelfs nog wat extra informatie.