Gebrek aan relevantie

Toen Roman met cocaïne in de jaren tachtig naar het Frans werd vertaald, nadat het ooit in 1934 in een obscuur Russisch migrantentijdschrift was verschenen, werd gedacht dat de grote Vladimir Nabokov (schrijver van onder andere Lolita) achter het pseudoniem M. Agejev schuilging. In werkelijkheid bleek ene Mark Levi de eigenlijke schrijver te zijn, die het manuscript vanuit Istanbul naar Parijs gestuurd had. De Nederlandse vertaling kwam voor het eerst uit in 1984 bij Het Spectrum. Dit jaar besloot Van Gennep het boek opnieuw uit te geven.

Degelijk
Waarom ook niet? Een link met Nabokov, ook al is het maar een halve link, maakt mensen altijd nieuwsgierig. En dan is er ook nog het verhaal zelf dat op het eerste gezicht tot de verbeelding spreekt. Een Russische jongeman raakt na zijn middelbare schooltijd verslaafd aan cocaïne en beschrijft zijn ervaringen van intense pijn en intens geluk onder invloed van de drug.

Daar kan toch weinig mee misgaan, zou je denken. In zekere zin is dat ook zo. Roman met cocaïne is een degelijke roman. Hoofdpersonage Vadim beschrijft zonder poespas achtereenvolgens zijn leven als scholier, als afgestudeerde en als cocaïneverslaafde. Zijn tijd op school kenmerkt zich vooral door de constante strijd waarin zijn vrienden verwikkeld zijn om de meest intelligente leerling van de klas te worden. Eenmaal geslaagd ontmoet hij tijdens zijn vakantie zijn grote liefde Sonja. Als Sonja Vadim de bons geeft, grijpt hij naar de cocaïne die hem al snel nog verder doet afglijden.

Maar de echte rode draad is het egoïsme van Vadim. Hij gaat naar bed met een meisje, terwijl hij weet dat hij haar kan besmetten met zijn ziekte en neemt al het zuurverdiende spaargeld van een kamermeisje aan, zodat hij zelf ’s avonds uit kan gaan. Alsof dat allemaal nog niet erg genoeg is, jat hij geld en de meest waardevolle bezittingen van zijn moeder, die hij er zo slecht vindt uitzien dat hij haar straal negeert als ze elkaar op straat tegenkomen.

Snel en makkelijk te vergeten
Het gedrag van Vadim begint steeds meer te irriteren naarmate het verhaal vordert. Het is echter niet zijn gedrag dat het grootste probleem van de roman vormt. De grote zwakte is vooral het feit dat Vadim geen enkele ontwikkeling doormaakt. Zijn omgeving verandert een paar keer drastisch, maar zelf verandert hij niet. Niets, noch de breuk met Sonja, noch zijn cocaïneverslaving is in staat om een verandering in Vadim teweeg te brengen. Het maakt de roman ongeloofwaardig en irrelevant.

Roman met cocaïne is niet slecht geschreven en ook het verhaal op zich is niet oninteressant. Het grote probleem is echter het gebrek aan relevantie. Roman met cocaïne leest snel en gemakkelijk weg, maar is even snel en gemakkelijk weer vergeten.