Blinde liefde in een gedeeld Berlijn

Berlijn 1987. De muur staat nog, maar de Oost-Duitse Soja is al naar West-Berlijn gevlucht. Bij een metrostation ontmoet ze Harry en ze is op slag verliefd. Harry, een ex-heroïneverslaafde, blijkt net veertien dagen geleden uit de gevangenis te zijn ontslagen. Hij heeft tien jaar gezeten wegens een kraak waarbij een agent was neergeschoten. Omdat Harry voorwaardelijk vrij is, en recidivist, moet hij deelnemen aan een gesubsidieerde heropvoedingscursus. Een groep van negen vrijwilligers, waaronder Soja, begeleiden Harry daarbij en verliezen hem geen minuut uit het oog. Na een paar weken maakt Joe, de reclasseringsambtenaar, bekend dat Harry één ding niet heeft verteld aan zijn buddy’s waarmee hij eet, slaapt en het bed deelt:

‘Zeg het dan, we hebben niet eeuwig de tijd.’ Je bleef koppig zwijgen en kromp alleen nog meer ineen. ‘Goed dan,’ zei Joe toen je niet meer kleiner kon worden, ‘je weigert dus open kaart te spelen. Je wilt je vrienden zonder wie je al weken weer aan de dope en in de gevangenis zou zitten, niet bekennen dat je seropositief bent?!’

De buddy-groep is geschokt en Soja verdoofd. Zij is nu ook seropositief. Harry voelt zich slecht en grijpt weer naar de spuit – foute vrienden volgen niet veel later. Toch blijft de liefde, zij het vertwijfeld, tussen hem en Soja bestaan. Dat is vooral te danken aan Soja. Zij wordt door Lange-Müller opgevoerd als een ongewone vrouw, met een voorkeur voor moeilijke relaties. Zo heeft ze op haar zestiende een amoureuze ontmoeting met een onbekende bajesklant en trouwde ze later met een homoseksuele Zwitser. Het is voor Soja niet vreemd dat ze als een blok valt voor de ex-junk Harry en zelfs niet dat ze hem vergeeft dat hij het dodelijke virus op haar heeft overgebracht.

Invalshoek

Lange-Müller hanteert in Kwaaie schapen een bijzonder vertelperspectief. Ze laat Soja een dialoog voeren met de reeds overleden Harry. Hij heeft haar namelijk een erfenis nagelaten, bestaande uit twee dozen. Daarin vindt Soja een schrift met aantekeningen. Tot haar grote verbijstering staat haar naam nergens vermeld. Kwaaie schapen vormt dan ook een zoektocht van Soja naar haar betekenis in Harry’s leven. Hadden ze überhaupt wel een relatie? Soja speelt een oude film af voor de lezer en herbeleeft de tijd. Dit is prachtig gedaan met humor, zelfspot en tegen de achtergrond van de laatste levensjaren van een gedeeld Duitsland.

Vrienden die ik sinds 1986 niet meer gezien had, liepen mijn deur plat. Ik kan niet zeggen dat ik dolblij was. (…) Ik voelde me alsof ik in een trein zat en alle bomen die ik al voorbijgereden was ineens weer mijn kant uitkwamen.

Lange-Müller heeft tevens een originele invalshoek gekozen. Het in Duitsland populaire thema van de Ostalgie, het verlangen naar de DDR, heeft ze vervangen door een ‘Westalgie’, een weemoedig verlangen naar West-Berlijn dat als een eiland in de socialistische heilstaat lag. Ook weet ze empathie op te roepen voor haar heldin, ondanks dat Soja’s beweegredenen op het eerste gezicht moeilijk te begrijpen zijn. Terecht is Lange-Müller een gevierd en bekroond schrijfster in Duitsland. Zo werd ze genomineerd voor de prestigieuze Deutscher Buchpreis 2007, die ze helaas net aan haar neus voorbij zag gaan, ten faveure van Julia Francks Die Mittagsfrau. Die roman vond in Nederland een groot publiek, en dat verdient Katja Lange-Müllers Kwaaie schapen ook.