Een multiculturele spreidstand is heel wijd
Karin Amatmoekrim is een van de aanstormende schrijftalenten van Nederland. In haar roman Het gym toont ze ons de onmogelijke spagaat van de talentvolle Surinaamse brugklasser Sandra die vanuit haar verpauperde achterstandbuurt op een compleet wit en uiterst elitair gymnasium terechtkomt.
Begin 2012 won tv-presentatrice Dolores Leeuwin de nationale IQ-test. In een interview vertelde ze over de vele positieve reacties die ze had ontvangen, waarvan er veel ook in de trant van ‘wat goed dat Surinaamse vrouwen ook slim kunnen zijn’. Geparafraseerd natuurlijk, maar wel geheel in lijn met de situatie waarin de jonge Sandra verkeert.
Knuffelbruintje
Het verhaal begint ergens in de jaren tachtig, op het moment dat Sandra op het punt staat om naar de brugklas te gaan en eindigt op het eindfeest van datzelfde schooljaar. In dat jaar gebeurt er heel wat in haar leven; haar vriendinnen van de lagere school gaan naar vmbo’s in de buurt, maar de pientere Sandra kan naar het gymnasium. Dat ligt een heel eind uit de buurt, en brengt haar overdag in een voor haar totaal onbekende wereld van rijkeluiskinderen bij wie alles komt aanwaaien en waar rijkdom en luxe de norm zijn. Op het gym is ze de enige zwarte leerling, wat haar een zekere status oplevert.
Dat zorgt voor schrijnend-grappige situaties, bijvoorbeeld als ze op een verjaardagfeestje centraal in de kamer wordt neergezet als knuffelbruintje en zowaar een applausje krijgt vanwege het feit dat zij gymnasium doet. Maar in haar klas ligt ze ook overhoop met een stadsjongen, voor wie het milieu van het gymnasium net zo nieuw en vreemd is als voor Sandra. Door zich tegen haar af te zetten wil hij aansluiting krijgen bij de kakkers, en Sandra zal uiteindelijk de confrontatie moeten aangaan met hem om haar eigen plaats op te eisen.
Buitenvrouw
Tegelijkertijd is haar thuissituatie al even complex; ze vervreemdt langzaam maar zeker van haar oude vriendinnen en moet alle zeilen bijzetten om haar oude en nieuwe leven uit elkaar te houden omdat ze zich voor allebei de kanten kapot schaamt. Sandra probeert lange tijd aan alle verwachtingen te voldoen, wat haar steeds meer in de problemen brengt. Pas als ze besluit om het heft in handen te nemen en eigen keuzes gaat maken, zet ze de eerste stap richting haar authenticiteit.
Amatmoekrim beschrijft het allemaal in heel heldere en beeldende taal. Het is duidelijk dat zij veel van Sandra in zich heeft en zelf ook tussen twee culturen ingeklemd heeft gezeten. In haar beschrijvingen kan ze dan ook heel goed beide kanten opkijken. Ze laat zien hoe Sandra vol verwondering is over de vanzelfsprekendheid waarmee haar klasgenoten hun rijkdom als gegeven opvatten en hoe ze zich verbaast over bijvoorbeeld het gebrek aan hygiëne bij haar bekakte vriendinnetjes. Andersom neemt Sandra ook afstand van haar Surinaamse familie als ze beseft dat haar moeder, die de buitenvrouw is van haar vader, door nog een kind te nemen haar man bij haar wil laten intrekken.
Meer dan een tienermeidenroman
Het gym leest erg makkelijk weg, en zou zomaar voor een tienermeidenroman kunnen doorgaan. Die zullen het verhaal waarschijnlijk ook goed kunnen verteren. Door de frisse kijk op de krampachtigheid waarmee Nederland tegenwoordig met het begrip ‘multicultureel’ moet omspringen is het echter ook voor een volwassener publiek een onderhoudend boek.
Karin Amatmoekrim tijdens TEDxAmsterdamWomen 2011:
