De overlevende

De opgroeiende Nuri mag dan net als zo veel andere jongetjes van zijn leeftijd zijn sluimerende interesse in het vrouwelijk lichaam projecteren op een onbereikbare schone, verder is zijn jeugd verre van gewoon. Door het politieke verleden van zijn vader leeft hij met zijn vader en ‘nanny’ Naima in ballingschap in Cairo. De reden voor die ballingschap en de angst die vader nog steeds heeft over represailles, wordt thuis nooit besproken. En ook de te vroege dood van zijn moeder blijft in stilte gehuld.

Schemerwereld

De daaropvolgende verwikkelingen zijn redelijk voorspelbaar. De lezer is deelgenoot van alle halve en hele geruchten die Nuri ter ore komen, de afgebroken gesprekken en meewarige blikken die hij opvangt en kan vervolgens één en één vrij gemakkelijk bij elkaar optellen. Al snel is duidelijk dat vaderlief meer verbergt dan zijn linkse politiek.

Toch wordt het verhaal nergens clichématig. De spanningsboog hangt dan ook niet af van het plot, maar meer van Nuri’s omgang met wat hij wel en vooral ook wat hij niet van zijn vader te weten komt. Door het wegvallen van beide ouders blijft Nuri in de schemerachtige fantasie van zijn kinderjaren hangen en wordt een normale groei naar volwassenheid ruw doorbroken. De wetenschap dat hij zijn vader eigenlijk nooit echt gekend heeft, blijkt daardoor uiteindelijk tragischer dan zijn mysterieuze verdwijning.

Een tragisch lot

De kracht van deze roman zit in de beleving van zowel het kind als de volwassen Nuri die als verteller optreedt. De volwassen Nuri leert zichzelf uiteindelijk vooral als een overlevende kennen. Dit is zijn tragisch lot. Nuri heeft niet de kracht van de overlever, maar vooral de kwetsbaarheid van degenen die tegen wil en dank overblijven. Aan geen enkele levende persoon meer gehecht, blijft hij koppig vasthouden aan de gedachte dat zijn vader wellicht ooit nog terugkomt. Erg mooi is bijvoorbeeld de slotalinea waarin hij ontdekt dat hij zijn vaders kleren past:

There was a crumpled-up tissue in one, a half-used tube of peppermints in the other. I put them back. I tied the belt around my waist the way he used to do. He will need a raincoat when he comes back. This might still fit him. I returned it to its place.

Dat Matars inlevingsvermogen zo groot is, kan wellicht verklaard worden door de wetenschap dat de roman in hoge mate autobiografisch is. De jonge Libische auteur moest op negenjarige leeftijd met zijn familie het land verlaten omdat zijn vader door Khadaffi vervolgd werd. Later werd hij gekidnapt. Desalniettemin zijn het vooral de onopgesmukte taal en krachtige zinnen en niet zozeer deze biografische gegevens die ontroeren. Matar toont zich hierin een meester in het weglaten.

Het is te hopen dat Matars roman vanwege de actualiteitswaarde veel aandacht krijgt. Maar het is vooral vanwege de intieme bespreking van het lot van overblijvers dat het boek een diepe indruk maakt. Wie al lezende geen brok in de keel krijgt heeft een serieus gebrek aan empathie.

In juni verschijnt de Nederlandse vertaling Anatomie van een verdwijning bij uitgeverij Meulenhoff.