‘Heb je leven lief, armzalig als het is’

In de twee jaar die hij naar eigen zeggen aan de ‘Walden Pond’ heeft doorgebracht, probeerde Thoreau zelfvoorzienend te zijn door zijn eigen gebruiksvoorwepen te maken, zelf een hutje te bouwen en groente te verbouwen. Het boek is de optekening van zijn ervaringen tijdens dit kluizenaarschap, maar is daarnaast ook een allegaartje van intellectuele dweperij, wijze bijbelse spreuken en citaten van Confucius (door hem ‘de filosoof’ genoemd) – en dat nog eens vermengd met eindeloze verhandelingen over het telen van bonen en de schoonheid van de natuur. Uiteindelijk is het óok nog een afrekening met zijn dorp van herkomst en de burgerlijkheid van “deze rusteloze, nerveuze, drukke, triviale Negentiende Eeuw”. En dat is heel wat voor één boek.

Mythe

Zijn vorige vertaler K. Sanders prikte in een vilein boekje de ‘mythe Thoreau’ door. Hij beschreef Thoreau als een indolente hemelbestormer, die door zijn dorpsgentoten ‘mr. Dolittle’ werd genoemd. Hij kreeg nauwelijks meer uit zijn pen dan dagboekaantekeningen, en vegeteerde voornamelijk op de ruimhartigheid van zijn ‘mecenas’, de schrijver Emerson, van wie hij ook het stukje land waarop hij leefde in bruikleen kreeg – waar hij overigens nauwelijks dankbaarheid voor toonde.

De illusie wordt nog verder onderuit gehaald als men in gedachten houdt, zoals zijn vriend de dichter Channing beweerde, dat Thoreau er slechts kampeerde en ’s avonds bij zijn ouders overnachtte. Het was vanaf de hut ook maar een half uurtje lopen naar het dorp. Maar laten we het boek nemen voor wat het is, of zoals Thoreau zelf zegt: “mijn tekortkomingen en inconsequenties doen niets af aan de waarheid van mijn uiteenzetting.”

Tegen het conformisme

Uit Thoreau’s boek spreekt een grote afkeer van de burgerlijkheid en het conformisme in negentiende eeuws Amerika; tirades tegen de mode en andere vormen van overbodige luxe zijn schering en inslag. Hij schetst een tragische Verelendung van zijn land: “onze lectuur, onze conversaties en ons gedachtenleven bevinden zich op een zeer laag peil en zijn alleen pygmeeën waardig.”

Thoreau bepleit dan ook dat de mens een stap terug moet doen naar de natuur, naar de soberheid en ascese, want “de mensen zijn de werktuigen van hun werktuigen geworden” die het beste deel van hun leven besteden “aan het verdienen van geld om tijdens het minst waardevolle deel ervan een twijfelachtige vrijheid te genieten”. Hij zet zelf de eerste stap met zijn verblijf aan de Walden Pond.

Thoreau geeft ons gedetailleerde beschrijvingen van zijn handelingen en kostenplaatjes in de twee jaar van dit verblijf, alles is tot op de gram en de cent geadministreerd. Zorgvuldig beschrijft hij hoe hij met vallen en opstaan de juiste wijze vond om zijn groenten te verbouwen en met de natuur samen te leven.

Esoterie

Uiteindelijk is Walden echter het boek van een zoekend mens, vol met esoterische one-liners van de soort ‘Alleen dat is goed wat is gedacht, gezegd of gedaan bij een zeldzame samenloop van omstandigheden’. Wat hij er precies mee bedoelt is vaak niet duidelijk. Soms krijgt het boek dan ook haast het karakter van een goedkoop modern zelfhulpboek. Wie het laatste hoofdstuk leest, ziet echter pas de serieuze gedragenheid waarmee Thoreau Walden uiteindelijk bedoeld heeft:

Hoe armetierig je leven ook is, bied het het hoofd en leef het; ga het niet uit de weg en verwens het niet. Het is niet zo slecht als jijzelf bent. Het lijkt het armst als je het rijkst bent. Wie altijd ontevreden is zal, zelfs ontevreden zijn in het paradijs. Heb je leven lief, armzalig als het is.