Eenzame bedrieger

De schrijver en docent Franse letterkunde aan de Universiteit van Amsterdam erkent in een interview in de NRC dat hij zelf ‘dat vreemde jongetje’ is, ook al schrijft hij in het motto: ‘Dit is een product van de verbeelding.’ De Marokkaanse Laroui stapte net als Mehdi een compleet nieuwe wereld in toen hij het Franse lyceum binnentrad.

Twee dingen hielpen Laroui door deze spannende periode heen: lezen en vooral zo veel mogelijk leren op het gebied van taal en getallen. Dit heeft hem geen windeieren gelegd. Laroui specialiseerde zich in econometrie en werkte later als onderzoeker in Cambridge en York. In 1995 verwierf hij de Nederlandse nationaliteit. In 2002 ontving Laroui de E. du Perronprijs voor zijn gehele oeuvre en hij stond meerdere malen op de shortlist van de Prix Goncourt.

Cultuurverschillen

In Nederland is Laroui als schrijver bekend geworden met de roman Kijk uit voor parachutisten uit 1999. In andere werken als De dag dat Malika niet trouwde en Poldermarokkanen worden dezelfde thema’s aangehaald als in De kleine bedrieger: cultuurverschillen, vooroordelen en clichés over de wereld van de islam. Hoe blijf je trouw aan jezelf als de omgeving je continu veroordeelt over jouw afkomst? Pas je je uiteindelijk aan, zodat je beter past in de cultuur waarin je leeft? Of ben je dan een leugenaar, omdat je jezelf verloochent?

Het zijn grote issues, maar nergens is Larouis nieuwste roman beladen. Dat komt door de opgewekte schrijfstijl en het sarcasme dat vooral tot uiting komt in de foute opmerkingen van Mehdis docenten en begeleiders. Zij gedragen zich zo kortzichtig dat zij niet serieus kunnen worden genomen. Zo wordt Mehdi Fatima genoemd en wordt hem de hoofdrol geweigerd bij een toneelstuk, omdat hij niet blond is, zoals de Fransen: ‘Alle engeltjes zijn blond, dat weet iedereen. Dat zie je op alle schilderijen uit de Renaissance.’ Mehdi’s cultuur wordt als primitief gezien.

Tegelijkertijd wordt de zo opgehemelde Franse cultuur ook niet gespaard. De docenten en begeleiders stellen hun eigen Franse cultuur zo ver boven de Marokkaanse cultuur dat zij daardoor zelf juist primitief overkomen. Zo kunnen zij maar niet bevatten dat Mehdi zware Franse literatuur leest als hobby en kan citeren uit deze werken.

Je weg vinden

Laroui, die zelf heeft geweigerd antwoord te geven op de vraag of hij moslim is, is van mening dat je jezelf niet moeten willen definiëren door middel van afkomst of geloofsovertuiging. Het gaat erom dat je verder kijkt dan dat en je naar binnen keert:

In Europa bestaat het begrip individu dankzij de Verlichting, maar in Afrika definieer je jezelf als lid van een familie, een stam, een volk of een commune. In je denken en je handelen volg je het algemene gevoel.(…) Als je beseft dat je in de eerste plaats een individu bent, met je eigen kwaliteiten en eigenschappen, dan neem je afstand van het intolerante, het irrationele. De allochtone jongeren in Nederland of Frankrijk die zich afvragen of ze nu Turk, Marokkaan, Nederlander of Fransman zijn, moeten zich realiseren dat ze het antwoord in zichzelf dienen te zoeken. (Uit: Franstalige literatuur van nu. Een vreemd soort geluk. Margot Dijkgraaf, uitgeverij De Geus, 2003)

Dit inzicht heeft Laroui Mehdi nog niet gegeven. De jongen staat pas aan het begin van zijn bewustwordingsproces, maar hij komt er uiteindelijk wel. Als jongeman zonder familie ineens worden ondergedompeld in een vreemde cultuur, dat kan niet anders dan verwarrend en lastig zijn. De kleine bedrieger is een aandoenlijke situatieschets zonder harde vooroordelen. Verfrissend, in een tijd waarin dergelijke thema’s vaak zwaar beladen worden gebracht.