Tussen staminee en zothuis: familiekroniek in drie delen

Langs moederszijde is in het begin even doorbijten, want de eerste helft van het boek is een beetje saai. Het begint wel spannend met een voorzaat die zich uit wanhoop in de waterput werpt, maar daarmee hebben we het meeste drama wel gehad. We maken weliswaar kennis met grootvader Eduard, die aan drank en schulden ten onder gaat en we maken een héle moeilijke bevalling mee, maar ècht boeien doet het allemaal niet. Pas halverwege het boek, als de schrijver het verhaal gaat vertellen van Fons en Liza, komt de vaart erin. En gaat het eindelijk ergens over.

Hoerenchange

Fons en Liza worden het dorp uitgepest omdat ze in de oorlog dorpsgenoten hebben verraden, en ze besluiten in Canada een nieuw bestaan op te bouwen. De Vlaminck zoekt hen op – ze zijn dan inmiddels al dik in de tachtig – en op een mooie, bijna schrijnende manier beschrijft hij hoe Fons en Liza ver van huis hun laatste dagen slijten, eenzaam en ontworteld. Gelukkig is het niet alleen maar armoe en ellende wat de klok slaat. Af en toe valt er ook nog wat te lachen, met name als een aan zijn rolstoel gekluisterde oom, oom Leon, weer eens flink tekeer gaat.

‘Eduard heeft hoerenchange gehad,’ zegt Leon, ‘doodgaan rond uw zestig jaar, da’s ’t manneke. En van uw hart dan nog. Daar weet ge niks van. Poef, licht uit en gedaan…’

Platgebombardeerd

Langs vaderszijde is al een stuk interessanter. Ook hier moeten we ons eerst door wat opvulsel heenworstelen voor we belanden bij een aangrijpend verhaal over zijn vader en grootvader, die tijdens de oorlog – door honger gedreven – in een Duitse fabriek gaan werken. Mooi is het beeld van opa die na de bevrijding naar zijn Vlaamse dorp terugkeert om te ontdekken dat zijn huis is platgebombardeerd. Verloren doolt hij rond in de puinhopen en gaat in het bed liggen, dat de bominslag wonderwel heeft overleefd.

Vervolgens beschrijft Vlaminck wat er aan vooraf ging. Hoe zijn vader en grootvader naar Duitsland vertrekken om daar in een fabriek kogelhulzen te gaan maken. Hoe zijn vader verliefd wordt op de dochter van de pensionhoudster en hoe ze elkaar alleen in het geheim kunnen ontmoeten, omdat hij voor de Duitsers maar een Fremdarbeiter is en hij ook wel snapt dat ze hem in Vlaanderen al zien aankomen met een Duitse vrouw.

Net als in Langs moederszijde volgt Vlaminck het spoor terug en bezoekt hij het Duitse plaatsje waar zijn vader in een werkkamp heeft gezeten, voordat hij door de Canadezen wordt bevrijd. En dat wordt met de nodige ironie beschreven.

Net toen ik aanbelde bij het gebouw waar ooit mijn vader bange oorlogsweken doorbracht, kwam een blaffende rottweiler de hoek om gestormd. Ik zag het schuim in zijn muil toen hij tegen me opsprong. En de gele blinkende tanden. Ik moest ook zo nodig naar Duitsland om ter plaatse iets te kunnen proeven van de verhalen die thuis nooit werden verteld…

Het zothuis

In Langs schrijverszijde beschrijft Vlaminck niet zijn eigen jeugd, maar vertelt hij het verhaal van zijn buurjongetje Stanny, die het met zijn bedlegerige moeder en zwijgzame, drinkende vader niet bepaald heeft getroffen. Stanny wordt dan ook veel gepest. Even denk je dat hij het geluk gaat vinden als hij een onverwachte erfenis in de schoot krijgt geworpen, maar in plaats daarvan belandt hij in het zothuis (gekkenhuis), dat Vlaminck, die zelf in de psychiatrie heeft gewerkt, als een ware hel beschrijft. Het is een plek waar patiënten op elkaars stoel azen, elkaars voedsel wegkapen en zelfs een verkrachting niet uit de weg gaan. Geen wonder dat Stanny er uiteindelijk voor kiest om zichzelf te pletter te rijden.

Maar gelukkig is oom Leon er nog, want om oom Leon kun je altijd erg lachen. Hij heeft overal commentaar op, zoals bijvoorbeeld op de verpleegsters in het ziekenhuis:

Maar terzake, ik had het over de schone wijven die hier rondparaderen. Die sloeries dragen niets anders dan van die witte doorkijkvodden. Ge krijgt hier godverdomme meer te zien dan in de Moulin Rouge van Parijs. Ze mankeren alleen nog een pluim in hun gat.

Driebenige dwergen

De drie boeken bij elkaar (de schrijver werkt overigens nog aan een novelle om de kroniek écht af te kunnen ronden) geven een aardig beeld van het leven in Vlaamse boerengehuchten, met name aan het begin van de vorige eeuw toen het dorpscafé nog als enige over een zwartglimmend telefoontoestel beschikte, waar iedereen zich omheen schaarde als de voetbalresultaten werden doorgebeld. En toen kermissen nog met attracties als Siamese tweelingen en driebenige dwergen door het land trokken. Ja, dat waren nog eens tijden.

Het moet gezegd dat Erik Vlaminck over een prettige, barokke en humoristische schrijfstijl beschikt. De monologen van Oom Leon zijn bijvoorbeeld geknipt voor het cabaret. Het is dan ook niet verwonderlijk dat Vlaminck regelmatig voor het toneel schrijft. Hij heeft een goed oor voor de vaak geestige manier waarop Vlaamse dorpelingen zich plegen uit te drukken. Maar het moet ook gezegd dat als Vlaminck er een paar minder spannende familieleden had uitgewipt en zich op de verhalen had geconcentreerd die er werkelijk toe doen, hij ook met één boek had kunnen volstaan – iets dikker wellicht, maar minstens zo mooi.

Erick Vlaminck • Langs Moederszijde • Uitgever: Wereldbibliotheek • 240 bladzijden • € 11,90 (paperback)
• ISBN 90-284-2147-5

Erick Vlaminck • Langs Vaderszijde • Uitgever: Wereldbibliotheek • 256 bladzijden • € 11,90 (paperback)
• ISBN 90-284-2148-3

Erick Vlaminck • Langs Schrijverszijde • Uitgever: Wereldbibliotheek • 240 bladzijden • € 11,90 (paperback)
• ISBN 90-284-2149-1