Geschiedenisles

Afro-Amerikaan Lamont Williams probeert in New York zijn leven weer op de rit te krijgen nu hij vrij is gekomen. Zes jaar lang zat hij vast voor een misdaad waar hij geen schuld aan had. De hoop dat hij zijn dochtertje, die hij in die zes jaar niet heeft gezien, ooit weer te zien zal krijgen houdt hem op de been. In diezelfde stad ziet historicus Adam Zignelik de belangrijkste zekerheden uit zijn leven in korte tijd wegvallen. Zijn baan als docent en onderzoeker aan de Columbia University staat op de tocht en het feit dat hij zijn vriendin Diana verlaat is daar een direct gevolg van.

Tweede Wereldoorlog

Lamont krijgt een baan aangeboden in een ziekenhuis die de kansen vergroot om zijn dochter ooit weer terug te kunnen zien. Hij raakt daar bevriend met Henryk Mandelbrot: een stervende, joodse kankerpatiënt die met het ontmoeten van Lamont nog eenmaal de kans krijgt te vertellen wat hij allemaal heeft moeten meemaken als lid van het Sonderkommando (joden die verplicht werden joden te begeleiden naar de gaskamers en daarna hun lijken op te ruimen) in vernietigingskamp Auschwitz.

Ondertussen stuit Adam op het werk van psycholoog Henry Border, die kort na de Tweede Wereldoorlog voor zijn werk afreisde naar Europa om daar overlevenden van de Holocaust te interviewen. Via het onderzoek van Adam naar het leven en werk van Border en via het verhaal van Mandelbrot maakt de lezer kennis met verschrikkelijke (waargebeurde) persoonlijke verhalen en gebeurtenissen die nog niet eerder beschreven werden in een roman.

Burgerrechtenbeweging

Maar Wat nooit is verteld is meer dan het zoveelste indrukwekkende boek over de Tweede Wereldoorlog. Met het beschrijven van het leven van Henry Border en de geschiedenis van Zigneliks ouders, krijgt de lezer tegelijkertijd een geschiedenisles over de Amerikaanse burgerrechtenbeweging in de jaren vijftig en zestig. Tevens wordt de lezer door het verhaal over Lamont geconfronteerd met de gang van zaken in de huidige Amerikaanse samenleving, waarbij discriminatie en vooroordelen er nog steeds voor zorgen dat Afro-Amerikanen geen eerlijke kans krijgen iets te maken van hun leven.

Het is op dit punt dat alle verhalen samenkomen tot een geheel dat Wat nooit is verteld relevant en urgent maakt. Niet zelden worden er parallellen getrokken tussen het onmenselijke leven waar joden toe veroordeeld werden in de jaren dertig en veertig van de vorige eeuw en de manier waarop er tegen Afro-Amerikanen aangekeken werd en wordt. Zo is Henry Border verbijsterd wanneer zijn dochter hem meeneemt naar de Mecca, een flatgebouw waar bijna alleen maar Afro-Amerikanen wonen:

Er stonden geen wachttorens met gewapende bewakers rondom de Mecca, de ondervoeding waaraan de kinderen leden die al schreeuwend naar elkaar door de hal renden was subtiel, en niemand werd weggevoerd om te worden uitgeroeid, maar dit was onmiskenbaar een getto.

Vernuftig geheel

Het feit dat alle gebeurtenissen die Perlman beschrijft waargebeurd zijn en hij bijna al zijn personages heeft gebaseerd op echte personen, maakt de roman nog aangrijpender dan deze al geweest zou zijn als ze volledig fictief was geweest. Bovendien is Perlman in staat om op vernuftige wijze de vele personages en verhaallijnen tot een geheel te smeden, wat de lezer met zijn neus op de feiten drukt en zich laat afvragen hoeveel we nu eigenlijk van de geschiedenis geleerd hebben.

Gelukkig is Perlman optimistisch genoeg om door alle verschrikkingen heen hoop te laten doorschemeren. Wat nooit is verteld kan namelijk ook gezien worden als een ode aan alle mensen die in het verleden hebben willen vechten voor gelijkwaardigheid en doet tegelijkertijd een oproep aan iedereen die nu leeft om af en toe eens je eigen vooroordelen opzij te zetten en de tijd te nemen te luisteren naar andermans verhaal.

Perlman giet een maatschappelijke visie en boodschap in een boek dat je niet meer weg kunt leggen als je er eenmaal aan begint. Dat lijken enkele belangrijke ingrediënten die het mogelijk maken dat Wat nooit is verteld voorzichtig aan een meesterwerk genoemd kan worden.