Oosterse mysterie in een vertrouwd jasje

Een dikke vrouw en haar geliefde, een dwerg, durven zich vanwege hun opvallende uiterlijk niet samen in het openbaar te vertonen. Ze gaan allebei op een andere manier om met de aandacht die ze ongewild opeisen. De vrouw heeft een afkeer van de starende blikken en lachende gezichten, terwijl de man dag en nacht bezig is zijn ervaringen op het gebied van zien en gezien worden te verwerken in een mysterieus boek. Iedere dag voegt hij nieuwe lemma’s toe aan zijn Woordenboek van het Zien.

Mythes en sprookjes

Bovenstaande is een mogelijke samenvatting van Geheim van Elif Shafak, maar er is een scala aan andere samenvattingen mogelijk. De vierde roman van de meest bejubelde Turkse schrijfster van dit moment is namelijk zo complex dat hij onmogelijk in een enkele alinea valt samen te vatten. De verhaallijn van de dikke vrouw en de kleine man vormt slechts een deel van de roman. Hij wordt afgewisseld met wonderlijke verhalen uit plaatsen als Istanbul, Pera en Siberië – verhalen over merkwaardige personages als een jongen die zonder aangezicht wordt geboren, een Sabeldiermeisje en een vrouw die wordt verleid door een man op een schilderij.

Ook de trefwoorden uit het Woordenboek van het Zien, het lijvige project van de dwerg, zijn verwerkt in het boek. Deze trefwoorden vormen een zelfstandig onderdeel van de roman. Het Woordenboek bestaat niet uit korte, encyclopedische definities, maar uit uitgebreide verklaringen die vaak worden ondersteund door mythes en sprookjes. Soms uit de Arabische wereld, maar zeker niet altijd. Zo wordt het begrip ‘spiegel’  als volgt verklaard:

ayna [spiegel]: De slavinnen in de harem konden er maar niet genoeg van krijgen om hun ongeëvenaarde schoonheid in de Venetiaanse spiegels te bekijken. Hun grootste wens was dat ook de sultan zou zien wat de spiegels toonden.

Deze passages vormen vaak een breuk met het lopende verhaal, maar passen er tegelijkertijd goed bij. Ze dragen bij aan de magische sfeer van het boek; niet alleen door de inhoud, maar ook doordat de onvertaalde woorden wat van het Turkse origineel intact houden.

Shafak en Murakami

Geheim doet met al zijn fantastische gebeurtenissen en verschillende lagen niet zozeer denken aan een sprookje of legende, als wel aan een surrealistische tekst zoals we die van bijvoorbeeld de Japanse auteur Haruki Murakami kennen. De stijlen van Shafak en Murakami zijn weliswaar zeer verschillend – Shafak schrijft beeldend en sierlijk terwijl Murakami een meer minimalistische schrijfstijl zonder opsmuk hanteert – maar de verschillende overeenkomsten springen bij het lezen van Geheim in het oog. Zowel in Geheim als in het werk van Murakami lopen werkelijkheid en fantasie in elkaar over, blijken schijnbaar losse verhaallijnen uiteindelijk samen te komen en spelen zonderlinge personages een grote rol.

In eerste instantie voelt Geheim vreemd aan, als een onbekend, mysterieus oosters verhaal dat ver verwijderd blijft van onze westerse wereld. Maar hoe verder het boek vordert, des te vertrouwder gaat het voelen. Ook in dit opzicht bestaat er een overeenkomst tussen Shafak en Murakami. Laatstgenoemde wordt geroemd om zijn vermogen om typische Japanse elementen in een westers jasje te gieten, zodat de lezer nooit wordt afgeschrikt door een omgeving die in te grote mate onbekend aanvoelt. De Turkse Shafak, die een groot deel van haar leven in Spanje, Engeland en de Verenigde Staten doorbracht, verbindt op eenzelfde wijze oosterse en westerse elementen. Dit maakt Geheim een toegankelijke roman die enerzijds aanvoelt als een surrealistisch verhaal, maar anderzijds nooit buiten onze denkwereld treedt.