‘De gevangenis zit in ons hoofd. Het breekijzer ook’

De jeugdvrienden Mulder en Donald, die in vroeger tijden samen streden voor de opheffing van de apartheid, keren samen terug naar het Zuid-Afrika waar zij zo van houden. In de eerste plaats doen ze dat om het beschadigde geheugen van Mulder op te frissen, maar wanneer ze de aan tik verslaafde jongen Hendrik ontmoeten, wordt hij uiteindelijk hun reddingsproject.

In Tikkop voert Van Dis opnieuw het personage Mulder ten tonele, de figuur die ook in De wandelaar zo begaan was met zijn medemens. Mulder ontmoet op een dag een oude bekende, Donald, met wie hij zij aan zij heeft gestaan in de strijd tegen de apartheid. Vanwege een aantal beroertes is hij helaas een deel van zijn herinneringen aan die tijd kwijt. Donald stelt voor samen herinneringen op te gaan halen in Zuid-Afrika. Door plaatsen uit het verleden te bezoeken keert alles beetje bij beetje terug in Mulders geheugen. Dat levert een interessante historische schets op.

Heden en verleden
Met deze roman schetst Van Dis allereerst een beeld van de strijd om de apartheid in het verleden. Maar belangrijker nog is de vraag in hoeverre die strijd echt iets veranderd heeft in het heden. Blank en zwart wonen in het dorp waar de heren verblijven nog steeds gescheiden van elkaar, symbolisch genoeg ook nog hoog en laag op de heuvel. De spanning tussen de twee groepen is om te snijden, zoals blijkt uit al het geweld en de intimidatie die vooral ’s avonds en ’s nachts de overhand nemen.

Het wordt al snel duidelijk dat er ten opzichte van het verleden maar weinig veranderd is. De mensen die in het dorp het gezag vertegenwoordigen, zijn ook hardnekkig corrupt. Misstanden kunnen mede daardoor maar moeilijk aan de kaak gesteld worden. Mulder ontpopt zich desondanks als een doorzetter met een interessante spanning in zijn karakter. Hij heeft moeite om intieme relaties aan te gaan, maar desondanks geeft hij veel om mensen. Hij gelooft heilig in verbetering en gaat daar ook moedig voor aan de slag, al zijn de gevolgen van zijn inzet als een druppel op een gloeiende plaat.

Mannen met een missie
Die druppel bestaat eruit dat Mulder besluit samen met Donald de drugsverslaafde hoerenzoon Hendrik onder zijn hoede te nemen, die naast Afrikaans ook Chinees bloed door zijn aderen heeft stromen. Die missie vormt de kern van de roman, maar het is jammer dat ze pas redelijk laat op gang komt. Gelukkig bevat de roman meer interessante verhaallijnen die hier thematisch mee samenhangen en het grotere geheel rond die missie uiteenzetten.

De stijl die Van Dis aan de dag legt, is in eerste instantie niet overweldigend. Pas wanneer Mulder aan het einde van de roman een brief schrijft aan een gevangene die hij niet kent, waarin het thema van de roman uitvoerig aan bod komt, heeft het verhaal me te pakken met zinnen als: ‘De gevangenis zit in ons hoofd. Het breekijzer ook.’ Op dat moment is niet de verteller van de roman aan het woord, maar Mulder zelf. Dat verkleint de afstand tot de lezer dusdanig dat Mulders verlangens ten aanzien van de vrijheden die hij wil bereiken ineens veel meer voelbaar zijn dan daarvoor, waar de verteller vooral beschrijvend te werk ging en dialogen weergaf. Mijn sympathie is gewekt voor deze doorzetter die na de immense mislukking toch niet geknakt is. Samen met de verteller verzucht je: ‘Zie je wel, hij kon het niet laten zich met de wereld te bemoeien.’