Vergeten en verguisde cinema

Je kunt op de meest vreemde manieren op een filmisch pareltje stuiten. Het kan gebeuren tijdens een avondje zappen. Of je wordt erop geattendeerd in een artikel op internet. Het kan ook zijn dat je nieuwsgierig bent geworden door een nummer. Zoals ‘The Infant Kiss’ van Kate Bush, waarin teksten voorkomen als ‘I’ve never fallen for a little boy before‘ en ‘I want to smack, but I hold back‘. Wat zijn dit in hemelsnaam voor dubieuze teksten, denk je, totdat blijkt dat het nummer geïnspireerd is op een onbekende Britse horrorfilm uit 1961: The Innocents. Vervolgens zie je de film in 1995 tijdens een CinemaScopefestivalletje in het terziele zijnde Amsterdamse Desmet Theater (evenals de verfilming van Truman Capotes In Cold Blood – over hem later meer), en blijkt in de zaal slechts een man of zes te zitten; helaas symbolisch voor de status van wat met recht een van de beste gothic horrorfilms ooit gemaakt genoemd mag worden. Eentje waar films als The Others en El orfanato enorm schatplichtig aan zijn.

Opening

We zien nog helemaal niks, maar horen alleen maar de eerste driekwart minuut van The Innocents: een kinderstem die een even fraai als onheilspellend liedje zingt. Zang gaat over in een snikkende vrouwenstem. Handen in gebed gevouwen worden langzaam zichtbaar; een stem prevelt ‘All I want to do is save the children… not destroy them‘. Na deze fraaie opening (een van de intrigerendste uit de filmgeschiedenis) zien we Miss Giddens, die de taak op zich neemt gouvernante te worden van twee jonge kinderen in een groot afgelegen landhuis: Flora en Miles. Hun oom, die de kinderen in zijn zorg heeft, laat er aan Miss Giddens geen onduidelijk over bestaan dat hij niets, maar dan ook helemaal niets met ze te maken te willen hebben; als hij er maar geen last van heeft.

Eenmaal aangekomen bij het magnifieke Engelse landgoed maakt Miss Giddens (Deborah Kerr) kennis met de innemende Flora (Pamela Franklin) en Mrs. Grose, de huishoudster. Miles (Martin Stephens) is afwezig: hij zit nog op school. Eerder dan gepland verschijnt hij toch ten tonele: hij blijkt om onduidelijke reden van school gestuurd te zijn. Een vroegwijs ventje en minstens net zo’n charmeur als zijn oom; met gemak windt hij de gouvernante om zijn vinger. Al vrij snel bevroedt Miss Giddens echter dat er zich vreemde zaken afspelen in en om het huis. Want wiens stemmen hoort zij? En wie is die vrouw aan de rand van het meer? Of die man bovenop de toren? Via de huishoudster hoort ze dat Miss Jessell, de vorige gouvernante, en Peter Quint, een knecht, een relatie hadden. Eentje met, zo wordt schoorvoetend en in verholen bewoordingen door de huishoudster duidelijk gemaakt, exhibitionistische en sadomasochistische trekjes. Beiden zijn dood, maar de invloed die zij over het huis, en met name over de kinderen, lijken uit te oefenen, is iets wat Miss Giddens in toenemende mate verontrust. Waren de geesten van Quint en Miss Jessell nog rond? Zijn Flora en Miles hierdoor bezeten? Of moet er misschien toch getwijfeld worden aan de geestelijke vermogens van de gouvernante? Het blijft tot het eind heerlijk ambivalent.

Script

De oorsprong van The Innocents zag in 1898 het levenslicht als The Turn of the Screw, een novelle van Henry James, een in Amerika geboren Brit. William Archibald schreef een toneelversie die in 1950 in première ging, en nam vervolgens ook het filmscenario voor zijn rekening. Regisseur Jack Clayton was hier niet helemaal gelukkig mee, en huurde eerst John Mortimer in, en vervolgens Truman Capote, die Clayton had leren kennen toen hij als associate producer met hem werkte aan John Hustons Beat the Devil (1953). Capote – groot fan van het boek van James – noemde zijn script de beste die hij gemaakt heeft en naar verluidt zijn vele elementen in de film (zoals de planten- en insectenshots) van hem afkomstig.

Regisseur Jack Clayton neemt in de Britse filmgeschiedenis een curieuze plek in. Tussen 1955 en 1992 regisseerde hij slechts zeven bioscoopfilms; opvallend genoeg allemaal boekverfilmingen. The Innocents was pas zijn tweede film. Zijn eerste, Room at the Top (1959), behandelde op meedogenloze en vooruitstrevende wijze klasse en seksualiteit in naoorlogs Engeland, en wordt gezien als de aanzet tot de British New Wave. Clayton verzamelde voor The Innocents (een bewust totaal andere film dan zijn debuut) een groep mensen om zich heen die samen het opmerkelijke eindresultaat bepaalden. Naast de scripschrijvers was dat bijvoorbeeld de Franse componist Georges Auric (die veel samenwerkte met de Franse surrealist Jean Cocteau). De spaarzame toepassing van zijn muziek verhoogt alleen maar de effectiviteit ervan. Daarnaast rekruteerde Clayton een fantastische cast. Deborah Kerr liet eerder in Black Narcissus zien overtuigend iemand met onderdrukte gevoelens te kunnen neerzetten, maar het zijn vooral de twee jonge acteurs die een verpletterende indruk maken. Met name Martin Stephens weet met zijn vertolking van Miles constant te balanceren op het randje tussen kind en volwassene, met als verontrustend ‘hoogtepunt’ de zoen – vol op de mond – die het ventje aan Miss Giddens geeft.

CinemaScope

Waarna we aankomen bij een van de sleutelfiguren van de film: cameraman Freddie Francis, die eerder met Clayton samenwerkte in Room at the Top. Clayton was eerst niet blij dat hij van 20th Century Fox, de studio achter The Innocents, met hun CinemaScopesysteem moest werken, maar Francis weet er uitstekend gebruik van te maken. Sterker nog: de film niet in widescreen is nauwelijks voor te stellen. Francis past een uitgekiende kadrering, zorgvuldige belichting (waardoor het soms lijkt alsof er bij kaarslicht wordt gefilmd) en deep focus toe; het eindresultaat is ongelofelijk oogstrelende en sfeervolle zwart-witcinematografie. (Het was voor David Lynch reden om Francis twee decennia later in te huren voor The Elephant Man.) Niet alleen werkt dit fantastisch in de donkere kamers en gangen van het enorme landhuis (waar opvallend genoeg juist met widescreen een claustrofobisch effect wordt gecreëerd), maar ook buiten; opmerkelijk is dat veel onheilspellende gebeurtenissen juist in het volle daglicht plaatsvinden. Het eindresultaat is een onvergetelijke film met een huiveringwekkende sfeer die de kijker tot het eind nagelbijtend laat raden naar ‘de waarheid’. Het is horror zonder een druppel bloed en met relatief weinig schrikmomenten – maar niettemin doodeng.

The Innocents is in Nederland in een kale versie door distributeur Lumière op dvd verschenen. De Britse uitgave van het British Film Institute staat vol met extra’s.

Lees ook de vorige delen van deze serie:
#1: Testament
#2: Your Friends & Neighbours
#3: 13 Conversations About One Thing
#4: Last Action Hero
#5: Seconds