Vergeten en verguisde cinema

In 1993 kwam het door John McTiernan (Die Hard) geregisseerde Last Action Hero uit. De als actiespektakel gepromote film stuitte op veel negatieve reacties van critici en worstelde met lage bezoekerscijfers. Maar was dit wel terecht?

De tienerjongen Danny Madigan heeft geen gemakkelijk leven. Zijn vader is overleden en hij woont met zijn moeder, die vaak door haar werk niet thuis is, in een klein vervallen flatje in een gevaarlijke buurt in New York. De enige plek waar hij troost vindt is in een oud filmtheater, waar hij van de bejaarde eigenaar naar zijn favoriete films mag kijken. Danny is namelijk een groot fan van actieheld Jack Slater (Arnold Schwarzenegger). Op de vooravond van de première van Jack Slater IV krijgt hij de kans om een voorproef van de nieuwe film te zien. De eigenaar geeft Danny een ‘magisch kaartje’, en na enkele minuten bevindt Danny zich plotseling in de wereld van zijn held. De jongen probeert Jack ervan te overtuigen dat hij een fictioneel personage in een actiefilm is door hem te wijzen op alle clichés, toevalligheden en ongeloofwaardigheden van zijn wereld, maar Jack gelooft hem pas als de filmschurk Benedict het magische kaartje te pakken krijgt en ontsnapt naar Danny’s wereld.

Herschreven

De voornaamste kritiek op Last Action Hero was dat de film er niet in slaagde het actiegenre te combineren met satire, en dat daardoor beide genres niet geheel uit de verf kwamen. Daarnaast werd de beschuldiging gedaan dat de film een slap aftreksel was van Woody Allens The Purple Rose of Cairo (een acht jaar oudere film met een totaal andere invalshoek). In tegenstelling tot deze film zou Last Action Hero er niet in slagen de gimmick van het verhaal te overstijgen. Daarbij kwam ook nog dat de film één week voor Spielbergs succesvolle blockbuster Jurassic Park werd uitgebracht. Maar niet alleen de slechte bezoekerscijfers en kritieken speelden de film parten. Het originele script van Zak Penn werd, tegen zijn zin, rigoureus herschreven en voldeed niet meer aan de initiële opzet van de scenarist. Deze had een film voor ogen die zich meer richtte op de cyclus van geweld rondom de actieheld, en de invloed van het geweld op de jonge hoofdpersoon. Dit concept ligt er in het originele script dan ook dubbeldik bovenop. Dat was een aaneenschakeling van gewelddadige actiescènes, een humorloze les in moraliteit. Danny is een stuk ouder en beweegt zich vloekend en schietend door het verhaal. Met Penns script was dit een totaal andere film geworden, maar niet per se een betere.

Het met clichés doorspekte Hollywood-actiegenre wordt vanaf de eerste scène al meteen flink op de hak genomen. De onaantastbare, stoere Jack Slater (inclusief slangenleren laarzen en sigaar) is een typische filmpolitieagent. Een einzelgänger met een trauma uit zijn verleden, die elke week de halve stad opblaast in zijn jacht op het geboefte. De satirische toon van de film wordt pas echt gezet wanneer Danny beseft dat hij in de actiefilm is beland. (‘De slechte woordgrapjes, de hardrockmuziek…’) Maar niet alleen het genre wordt bespot, de film wordt gebruikt als een verzamelbak van Hollywood-idioterieën. Jack neemt Danny mee naar een onrealistisch gestileerd politiebureau, dat gevuld is met schaars geklede en in latex gehulde vrouwen. Hier worden politieagenten gekoppeld met ‘de geanimeerde kat’ en de zwart-witversie van Humphrey Bogart. Het onvermijdelijke vormen van een team tussen Jack en Danny wordt door de jongen ook meteen herkend: ‘We zijn de perfecte buddymovie-combo! Ik leer jou om kwetsbaar te zijn en jij leert mij om dapper te zijn.’ De regels van het actiefilmgenre komen allemaal voorbij, waarbij Danny de gids vormt voor de leken onder ons. De bekritisering van de kunstmatigheid van Hollywood wordt nog een stap verder genomen als Jack, Danny en de schurk Benedict in het New York van de echte wereld belanden. Hier ontploffen auto’s niet als je er op schiet, doet het pijn als je met je blote hand een autoruit inslaat, en de schurk ontdekt dat de politie niet binnen een minuut komt opdagen als je iemand neerschiet om zijn schoenen te stelen.

Satire

Hoewel we ons als kijker op een bepaald niveau bewust zijn van het feit dat wat we in films zien niet realistisch is, zijn wij een groot aantal verzonnen zaken voor waar aan gaan nemen. Last Action Hero wijst ons er op een simpele manier nog maar eens op dat we met kritische ogen moeten kijken naar de beelden die ons voorgeschoteld worden.

Zak Penn had een film voor ogen waarin het geweld waarmee jonge kijkers worden geconfronteerd, werd veroordeeld, maar Last Action Hero streeft een heel ander doel na. In plaats daarvan wordt ons verteld dat het geloof in films niet slecht is, omdat het ons troost en ontsnapping biedt als de alledaagse dingen ons teveel worden. Een beetje magie is natuurlijk nooit verkeerd. De onschuld van de Danny in de film geeft het verhaal, in tegenstelling tot de jongen in het originele script, dan ook een luchtigere en magischere inslag. Zijn onschuld werkt beter in de opzet van een parodie, gezien door de ogen van een filmfanaat. Ook is de satire in de uiteindelijke film een stuk vermakelijker. Naast de kritiek is er ruimte voor een liefdevolle blik op alle dingen die Hollywood zo typisch maken. De combinatie van actie en satire werkt wel zeker. Wat de critici over het hoofd leken te zien, is dat er niet getracht wordt om een geslaagde actiefilm neer te zetten, maar om de onzin van het geweld en de genretypische massascènes op de hak te nemen. Door de absurditeit van Slaters wereld is Danny’s New York een stuk grimmiger en dreigender. Dat dit feit enigszins op een zijspoor wordt gezet door al het geparodieer en de zelfspot van Schwarzenegger zelf, is McTiernan te vergeven. Het lijkt hem meer te gaan om het demonstreren van zijn liefde voor het medium, zoals wanneer het magische bioscoopkaartje belandt bij een Ingmar Bergman-festival. De Dood (een leuke rol van Ian McKellen) ontsnapt uit The Seventh Seal en raakt op straat een rokende politieagent aan, die enige minuten later hoestend dood neervalt. Het oude filmtheater waar Danny in zijn vrije uurtjes ontsnapt aan zijn naargeestige leven, oogt als een van de filmpaleizen van weleer, en de verwijzing naar Harry Houdini aan het begin van de film grijpt terug naar een nostalgie van de tijd dat films nog een magische impact hadden.

Gimmick

De gimmick die volgens de critici niet werd ontstegen, is de spil van de film; McTiernan probeert ons te zeggen: ‘Kijk, dit is Hollywood. Laten we eens flink om onszelf lachen!’. Het herhalende karakter van de genregrappen is daarbij geenszins vermoeiend, maar blijft tot het einde amusant. Bij de recensenten uit het begin van de jaren negentig lijkt vooral een actiefilmmoeheid te hebben geheerst. Het genre was vanaf eind jaren tachtig immens populair en het filmgaande publiek werd constant gebombardeerd met het ene na het andere actiespektakel gevuld met grote explosies, flauwe oneliners en kogelresistente, supercoole helden. Zij zagen in deze film het uitsterven van een gedoemd genre. Wellicht konden zij niet meer voorbij het welbekende gezicht van Schwarzenegger en de geijkte explosies à la Die Hard kijken, en zichzelf ertoe te zetten om eens flink te lachen om de tekortkomingen van Hollywood.

Last Action Hero is een film die voornamelijk draait om de lol, en niet pretendeert meer dan dat te zijn. McTiernan beschikt over een flinke dosis humor, zelfspot en inventiviteit, wat zeker gewaardeerd zou mogen worden. De film zit vol met bijzonder vermakelijke momenten en is een luchtige klucht over de clichés die we allemaal zo sterk herkennen, bekritiseren, en tegelijkertijd gretig met grote lepels naar binnen werken. Misschien lag het tegenvallende succes inderdaad aan de gelijktijdige release van Spielbergs Jurassic Park, of is deze film enkel vanuit een nostalgisch oogpunt te waarderen. Wat ook de reden mag zijn voor de stigma’s die aan deze film verbonden zijn, Last Action Hero is totaal onterecht verguisd.

Deze film is op dvd verkrijgbaar (Sony Pictures Home Entertainment).

Lees hier deel 1 (Testament), deel 2 (Your Friends & Neighbours) en deel 3 (13 Conversations About One Thing) van deze serie.