Geef Tom Lanoye nou gewoon de ruimte

Het Boekenweekgeschenk is een Boa constrictor die zich om de nek van je carrière wentelt en er langzaam alle leven uit perst. Bernlef, Arthur Japin, Kader Abdolah en talloze anderen presteerden voor een miljoenenpubliek op de bodem van hun kunnen. Weggooien van het boekje was nog te veel werk. Te vaak is het geschenk, bedoeld als presentje voor wie de literatuur een warm hart toedraagt, slechts een fors uitgevallen boekensteun gebleken, of een dag gratis treinreizen in de vorm van een draak van een haastnovelle.

De dying seconds

De hoop van het CPNB was dit jaar gevestigd op Tom Lanoye. Een van de meest constante en getalenteerde schrijvers van het taalgebied, dat zeker, maar ook eentje die het melodrama en de epische vertellingen niet schuwt, er zelfs zijn handelsmerk van maakte. Terwijl het geschenk altijd bestaat uit een pagina-aantal dat niet alleen bondigheid vereist, maar bovendien voor een groot publiek ’toegankelijk’ moet zijn. Geen geringe opdracht voor een der breedsprakigste Nederlandstalige auteurs (lees er zijn winnende zin van de Tzum-prijs 2009 maar op na), maar in Heldere hemel toont Lanoye ook in de Beschränkung zijn Meisterschaft. Het is een ambitieus werkje, ver weg van de autobiografische geschriften waarmee Lanoye furore maakte. Niet létterlijk ver weg, want plaats van handeling is Kortrijk, een stad in West-Vlaanderen. Een kleine tachtig kilometer van Sint-Niklaas, Lanoyes geboorteplaats en decor voor veel van zijn boeken.

In de dying seconds van de Koude Oorlog duikt er plotseling een vliegtuigje op de radar. Met de strijd tussen Oost en West nog altijd niet uitgestreden en de atoomdreiging als een zorgelijk gezoem op de achtergrond, slaat de schrik de Amerikaanse legerleiding om het lijf. Wat is dit voor provocatie van de Sovjets? Ondertussen, ergens midden in België, zit Vera in haar zelfgebouwde haciënda al aan de whisky. Zij heeft zojuist al haar sloten laten vervangen omdat ze zich bedreigd voelt door Walter, haar ex-man. Dan, als zij haar gedachten in melancholie heeft laten terugkeren naar de tijd dat alles nog koek, ei en artistiek genoegen was, staat Carla voor de deur. Het meisje blijkt de ex van haar sufgeblowde zoon Peter en tevens de nieuwe vriendin van Walter, Peters vader.

Oorlog

Zijn er nu mensen die nog niet het woord ‘soap’ in neonletters zien flikkeren? Het uittillen van dit soort banaliteiten boven het niveau van de dagelijkse telenovelle is Lanoye wel toevertrouwd. In de dialogen die volgen op de ontmoeting tussen Carla en Vera toont hij het talent van de dramaturg in al zijn woeste glorie. Ook een vierde, veel kortere verhaallijn (over een geborneerde hoofdredacteur van een Vlaamse krant en diens oude adjunct, die het vliegtuigje op het spoor is) geeft Lanoye blijk van zijn talent om in enkele zinnen een wereld in verandering te schetsen: oude journalistieke waarden worden overvleugeld door klantgerichtheid, morele principes verwaarloosd ter meerdere eer en glorie van de lezer.

Het grootkapitaal is op oorlogspad in de wereld van de dagbladen, de Sovjet-Unie lijkt op oorlogspad in het luchtruim. En Vera neemt haar posities in in haar eigen huis, tegenover Carla en haar jeugdige schoonheid, een vitaliteit die Vera’s eigen ondergang nog eens extra in de verf zet.

Wat er ontbreekt?

De hele novelle lang hangt de apocalyps als onweer in de lucht. Voor alle personages lijkt het vliegtuigje de katalysator van een reusachtige verandering in hun leven. Of die verwachting ingelost wordt of niet, is dan eigenlijk al niet meer van belang. Lanoye dient de lezer dit keer geen twaalfgangenmenu op zoals in Sprakeloos of in zijn Goddelijke monster-trilogie. Een broodje gezond met karnemelk is het ook niet geworden, en zeker geen kleffe afbakloempia; Heldere hemel zijn de drie degelijke gangen die je in de brasserie van het sterrenrestaurant kunt krijgen. Wat er ontbreekt? Een paar honderd pagina’s, dat is alles.