Perspectieven op een exotische havenstad

Met boeken over steden als Ascona, Oxbridge en Lemberg treedt de inmiddels gelauwerde literaire stedenreeks Het oog in ’t Zeil van uitgeverij Bas Lubberhuizen regelmatig buiten de gebaande paden van de traditionele stedengids. De mythe van Odessa vormt hierop geen uitzondering. In 1993 vormde een boek met deze titel het eerste deel van de serie. Het nieuwe boek deelt slechts zijn titel met zijn voorganger; de rest is volledig herzien. Omdat Odessa, gelegen aan de Zwarte Zee, lange tijd tot het Russische Rijk behoorde, zijn de zeven auteurs die behandeld worden ook allen van Russische afkomst. Hinrichs beschrijft de levens van Ivan Boenin, Konstantin Paustovski, Isaak Babel, Ilja Ilf, Jevgeni Petrov, Valentin Katajev en Joeri Olesja. 

Ten onrechte onbekend
Bovengenoemde namen zijn niet de eerste die in je gedachte opkomen als je aan Russische literatuur denkt. Hinrichs maakt duidelijk dat dit ten onrechte is. De zeven schrijvers – die allen hun literaire hoogtijdagen beleefden in de vroege negentiende eeuw – schreven uitgebreid over de stad Odessa en deden dat ieder op hun eigen manier. Boenin roemde Odessa als uitvalsbasis naar verre oorden; Paustovski verhaalt sfeervol over de in zijn ogen exotische stad; Babel beschreef de levendige Joodse wijk waar gangsters de dienst uitmaakten; Ilf en Petrov creëerden samen een oeuvre waarin de toenmalige situatie in de nog jonge Sovjet-Unie gedetailleerd wordt beschreven; Katajev gebruikte Odessa als sfeerbepalende factor voor vrijwel al zijn verhalen en Olesja beschreef de stad als een creatieve vrijplaats voor iedereen die geen boodschap had aan de strenge, hiërarchische communistische staat.

De uiteenlopende perspectieven van zeven verschillende schrijvers scheppen samen een gevarieerde en redelijk volledige sfeerimpressie van Odessa. Het is bewonderenswaardig dat Hinrichs zich tot de meest essentiële informatie heeft kunnen beperken zonder dat zijn boek een droge opsomming van feiten is geworden. Hij selecteerde uitsluitend toepasselijke anekdotes over de auteurs, gegevens uit hun biografieën en verwijzingen naar hun werk. Alle overbodige informatie liet hij vakkundig achterwege. Natuurlijk staat het boek alsnog bomvol nieuwe informatie: straat- en wijknamen, auteursnamen en jaartallen zijn nu eenmaal onmisbaar in een literaire reisgids. Toch is het Hinrichs gelukt efficiënt te werk te gaan en waar nodig te schrappen.

Exotisch paradijsje aan de Zwarte Zee
Wie De mythe van Odessa heeft gelezen, zal in het vervolg aan de stad denken als een exotisch paradijsje in een uithoek van de voormalige Sovjet-Unie, vol acacia’s, straten met doorkijkjes naar zee, kunstenaars en Mediterrane invloeden. Het lukt Hinrichs dan ook om nieuwsgierigheid op te wekken. Het boek is dan ook zeker niet alleen bedoeld voor mensen die al een reis naar Odessa in de planning hebben staan. Na lezing zal het grootste deel van de lezers meer dan geïnteresseerd zijn in een bezoekje aan de Oekraïense havenstad.