Vooral niets op het spel zetten is de boodschap

Paul Baeten Gronda heet tegenwoordig PB Gronda. Dat heeft op het eerste gezicht nauwelijks gevolgen, behalve dan dat enkele geordende lezers hun boeken nu moeten verhuizen van de B-plank naar het G-hoekje. Misschien is het gewoon een commerciële keuze – het is een naam die beter past bij, pak ‘m beet, het introductiepraatje in DWDD –, maar mogelijk speelt Gronda met die naamswijziging ook een spel met zijn eigen roman.

Een plastisch chirurg die Bill heet
In Onder Vrienden draait het immers om een naamloze schrijver (laten we hem PB noemen), die met zijn Italiaanse vrouw in een prachtige Italiaanse villa is neergestreken nadat hij een astronomisch voorschot voor een ambitieuze roman bij zijn uitgever heeft losgepeuterd. Van wat er nog overbleef, heeft hij nog een Porsche aangeschaft.

Wanneer hij dertig wordt, nodigt de schrijver zijn beste vrienden uit. De uitvreter Boris (‘entrepeneur en kunstenaar’), de wulpse Babs, de professor-in-spé Simon, de gladde zakenjongen Andreas, de Canadese plastisch chirug Bill en zijn vrouw Laura. En dan nog een paar naamloze kinderen van Babs en Simon – niemand die in hen verder werkelijk belang stelt. De naam PB zou moeiteloos in dit gezelschap passen, al was het alleen maar omdat de schrijver zelf dit jaar óók dertig werd. Acht mensen die het enorm met zichzelf getroffen hebben schuiven aan bij wat een leuk dinertje moet worden. Een beetje boekenlezer of filmkijker weet dan al: dat wordt een slachting. Het uitgangspunt heeft Festen written all over it.

Gronda gaat in Onder vrienden verder waar hij in zijn eerste twee romans ophield. Zowel in zijn opvallende debuut Nemen wij dan samen afscheid van de liefde als in het teleurstellende Kentucky, mijn land analyseerde de schrijver de interactie tussen personen, en de onmacht om de ander in je leven toe te laten: Max Venkenray (uit Nemen wij) was een gefrustreerde adolescent wiens binnenwereld overwoekerd was door uiterlijk vertoon en cynisme, Karel Jemen was in Kentucky een kluizenaar met een verwrongen wereldbeeld. Beiden leefden zij in een door zichzelf in stand gehouden fantasiesamenleving, een microscopische, koude, cynische wereld die deed denken aan sommige romans van Brusselmans, of aan het kille Hoe de wereld perfect functioneert zonder mij van generatiegenoot en collega-De Morgencolumnist Joost Vandecasteele.

Onderhuids
In zijn derde roman – meer een novelle eigenlijk – zijn de personages menselijker geworden, meer aanraakbaar. De onmacht van de schrijver om zijn liefde aan Laura te verklaren is subtieler, zijn jaloezie op de succesvolle Bill onderhuidser. Ook nu weer draait het voor een groot deel allemaal om uiterlijk vertoon, om de talloze oppervlakkigheden die aan de personages lijken vastgekoekt. Maar toch: naarmate de wijn steeds rijkelijker vloeit en de gangen elkaar opvolgen – de roman is opgebouwd als een diner van zeven gangen – wordt de onzin meer en meer afgepeld en blijkt uiterlijke welvarendheid nooit helemaal een verrot zielenleven te kunnen verbergen.

Groepen vrienden die elkaar op ontspannen bedoelde avondjes opeens vreselijk leren kennen; Gronda is niet de eerste die dat beschrijft en de laatste zal hij ook niet zijn. Waarom Onder vrienden dan toch uitstijgt boven al die vergelijkbare romans? Dat is te danken aan Gronda’s stijl. In korte, scherpe alinea’s laat hij de camera steeds weer zwenken naar een van de sprekers, werkt in enkele pagina’s hun levensverhaal uit en vóórt gaat de avond, op weg naar de (anti-)climax. De dialogen tussen de intelligentsia aan tafel zijn snel en kort, vol cynische humor, alsof Woody Allen het script van de avond onder handen heeft genomen.

Niets op het spel
Zonder al te veel van de ontknoping van Onder vrienden prijs te geven: die is sterk in zijn onverwachtheid. Uiteindelijk overwint de schijn, de ergste plooien worden gladgestreken en gevoelens van haat en misprijzen worden na de afwas weer voor een tijdje onder het tapijt geveegd. In feite voltooit Gronda daarmee zijn weinig ontziende schets van zijn generatie: de dertigers van vandaag en morgen willen vooral zo weinig mogelijk op het spel zetten. Gronda schreef met Onder vrienden zijn beste boek tot nu toe.