Miniaturen sneeuwen onder in chronologische disbalans

Jij hebt iets leuks over je is een verzameling columns, lezingen en andere korte teksten van (toneel)schrijfster Gerritsen (1971) Haar naam werd afgelopen voorjaar nogmaals gevestigd door het plekje van Superduif op de shortlist van de Libris Literatuur Prijs. De teksten in Jij hebt iets leuks over je omvatten Gerritsens volledige tienjarige schrijfcarrière, die loopt van de verhalenbundel Bevoorrecht bewustzijn tot Superduif. Het tienjarig jubileum van de schrijfster zou een reden kunnen zijn om nu met een bundeling van haar verspreide geschriften te komen. En anders is het misschien haar leeftijd: Gerritsen bereikt dit jaar de veertig.

Esther in Wonderland
De columns van Gerritsen blinken uit in onbestemdheid: de schrijfster gaat al schrijvend op zoek naar iets waarvan ze vermoedt dat ze het niet zal kunnen vinden. Het is de verwonderde blik van Alice in Wonderland, die ogenschijnlijk normale mensen, gebeurtenissen of uitspraken in een nieuw perspectief weet te plaatsen.

Tastend en schrijvend baant Gerritsen zich een weg door het dagelijks leven, en vaak valt ze terug op haar jeugd, waar ze in melancholische volzinnen op terugkijkt. De herinnering helpt haar bij het formuleren van gedachten over heden en toekomst, zoals in de ontroerende column ‘Bang voor mijn tweeëndertigste’:

We waren vroeger thuis met z’n vieren. Pa, ma, mijn twee jaar oudere broer en ik. Een modelgezin uit de jaren zeventig, met een jongetje en een meisje. Ik woon nu zo’n honderd kilometer van dat vroegere gezin vandaan. Mijn broer en ik zijn onderdeel geworden van nieuwe groepen. Ik hoor bij een kleine intieme groep van twee mensen. Mijn broer bij een iets grotere groep; hij, zijn vrouw en twee kinderen. En met Kerst en verjaardagen zijn we weer even die oorspronkelijke groep van vier, met uitbreiding.

Grote verschillen
Arnon Grunberg en Karel van het Reve zijn het eens: de kwaliteit van een schrijver is het best af te meten aan zijn gelegenheidspublicaties. Een voorwoord, een lezing, een eenmalige column: dat zijn de zaken die het werkelijke talent verraden. Het komt echter niet vaak voor dat die verschillende soorten publicaties nog vóór de samenstelling van zijn of haar verzameld werk in één bundel worden samengebracht. En bij lezing van Jij hebt iets leuks over je blijkt waarom. De tastende, dromerige columns worden afgewisseld met de logischerwijs veel afstandelijker gelegenheidsstukken en toespraken. Verhalen voor speciale afleveringen van literaire tijdschriften (zoals Raster) of voor tijdschriften met een specifieke doelgroep (zoals het ter ziele gegane literaire muziekmagazine WahWah) passen niet goed bij de virtuoze beschrijvingen van haar gedachteleven die Gerritsen hanteert als haar geen beperkingen worden opgelegd.

De columns uit de Volkskrant en Viva zijn niet per se beter of interessanter dan de brief aan Vincent van Gogh die Gerritsen schreef voor een avond in het Van Gogh Museum, maar de verschillen zijn te groot om je er als lezer níet door te laten afleiden. De bundel ontbeert samenhang en bewijst dat een chronologische opbouw niet altijd de meest lezersvriendelijke is.

Dat wat kapot ging
Blijft staan dat Gerritsen met veel van haar afzonderlijke verhalen weet te ontroeren. Neem het prachtige ‘De brave wreker’, waarin de melancholie de boventoon voert:

Ik kan aan het groene badpak denken dat verkleurde door bleekwater in het golfslagbad. Aan mijn broers lp van UB40 die ik tgen de verwarming had laten staan. Ik kan vertellen van de Paulus de Boskabouter-glazen van oma, en dat er slechts één heel bleef – die met de heks Eucalypta erop – maar dat dat laatste glas verdwenen is.

Enzovoort, enzovoort. Iedereen die nog herinneringen aan zijn kindertijd bezit, herkent deze treurigmakende gedachten aan wat kapot ging. Dat soort miniatuurtjes maakt Jij hebt iets leuks over je ondanks de disbalans toch de moeite waard. En nu begint het wachten op bundeling van Gerritsens VPRO Gids-columns.