Een middeleeuwse schoft geïllustreerd met Photoshop

Reynaert de Vos bestaat al zo’n 750 jaar, en heeft in die tijd al heel veel verschillende gedaantes gehad. De meesten onder ons zullen hem kennen als een slimme vos uit een van de kindvriendelijke bewerkingen die op scholen de ronde doen, maar die weinig meer met het grove, bloederige origineel te maken hebben. Wie weet nu nog dat halverwege het verhaal de pastoor op weinig elegante wijze gedeeltelijk wordt gecastreerd?

Antichrist
Dat velen Reynaert slechts in verwaterde vorm kennen, is niet vreemd: het middeleeuwse verhaal barst van symboliek en connotaties die niet meer aan ons besteed zijn. Het is ook nog eens geschreven als een gedicht, wat het er niet leesbaarder op maakt. En dierenverhalen zijn leuk als fabel, maar worden vandaag de dag toch eerder gezien als disneyficatie van oude sprookjes: niet serieus te nemen.

Gelukkig is er René Broens, een onderwijzer die zich tot doel heeft gesteld om Reynaert in zo veel mogelijk vormen te laten schitteren. Broens gaat promoveren op een proefschrift naar de rol van Reynaert als antichrist. Samen met de Vlaamse striptekenaar en kunstenaar Marc Legendre brengt hij de grafische roman Reynaert de Vos, waarin een nieuwe vertaling van Broens gekoppeld wordt aan spetterende illustraties van Legendre.

Rood
Wanneer je het boek openslaat, springt het rood en bruin je tegemoet. Gezien het karakter van Reynaert is dat terecht: deze opportunistische leugenaar en wrede schoft verdient geen andere kleur. Daarbij heeft Legendre zich zeer duidelijk laten inspireren door kunstenaars als Jeroen Bosch en El Greco; in het dankwoord noemt hij zelf als inspiratiebronnen onder andere Francis Bacon en Abu Ghraib.

Het is jammer dat de donkere sfeer vaak ten koste gaat van details en de leesbaarheid, mede omdat de plaatjes meer illustraties bij de tekst zijn dan een doorlopend beeldverhaal. Schitterende illustraties, dat dan weer wel: kleine schilderijtjes, opgebouwd met verschillende technieken, die regelmatig van de pagina spatten. Photoshop heeft een belangrijke rol gespeeld, maar nergens doet het boek aan als een digitale productie. En de dieren blijven echt dieren, op koning Nobel na. Soms oogt het wat afstandelijk, soms wat willekeurig, maar Legendre slaat zelden de plank mis.

Klemtonen
Des te teleurstellender is het dat de tekst van Broens hierbij achterblijft. Hij heeft een eigen moderne integrale vertaling gemaakt en daarbij geprobeerd om het oorspronkelijke metrum van jambes vast te houden. Vaak resulteert dat in een vloeiend, haast pompend proza. Maar even vaak ontstaat er een hortende en stotende tekst met kromme zinnen, rare woorden, verkeerde klemtonen en vals rijm. Neem nu de volgende passage:

‘Coppe ligt nu onder de zoden
De koning heeft daarop ontboden
Zijn raadslieden om te bespreken
Hoe zij het beste konden wreken
Deze buitensporige daad.
Zij waren het eens in dat beraad
(…)
Dat hij moest komen naar het geding
En dat hij onder geen beding’

Een dergelijke schrijnende tekst leidt onwillekeurig af van de inhoud.

Door dit soort zinnen, en door de donkere sfeer, is Reynaert de Vos geen gemakkelijk boek om te lezen. Je moet er echt voor gaan zitten. Maar wie dat doet, en zich dan niet al te veel stoort aan de missers in de tekst, wordt beloond met een prachtige update van dit middeleeuwse epos, dat op zijn minst een plek verdient tussen de bladerboeken over Rembrandt, Bosch, Caravaggio en Breughel.