Historisch drama Verdi overtuigt niet

. Een prachtige productie waarmee Pierre Audi de Franse grand opéra nieuw leven in wist te blazen. Een kunststukje dat met Verdi’s Les vêpres siciliennes helaas niet herhaald wordt. Belangrijkste oorzaken: de weinig overtuigende enscenering van Christof Loy én Verdi’s opera zelf.

Wat maakt Verdi tot zo’n geweldig operacomponist? Zijn muziek, natuurlijk, zijn doordacht en geraffineerd schrijven voor zangstemmen, dat ook, maar bovenal: zijn gevoel voor theater. Als geen ander weet Verdi hoe hij het publiek in de zaal moet vasthouden, ontroeren, vermaken. Matige producties blijven dankzij dit talent overeind, sterke producties doen de zwakheden in Verdi’s opera’s moeiteloos vergeten. Het is echter juist zijn gevoel voor theater dat Verdi bij Les vêpres siciliennes in de steek liet.

Vaders en zonen

Met deze opera wilde Verdi in het hol van de leeuw het Franse publiek voor zich winnen middels een groots drama, gesitueerd in de dertiende eeuw met politieke conflicten tussen Sicilianen en hen onderdrukkende Fransen. Uiteraard ontbreekt ook een liefdesverhaal niet, maar de kern van de opera, in ieder geval de meest aangrijpende scène, draait om een vader-zoon-conflict.

Hoe verschillend de operalibretto’s van Verdi ook zijn, in vrijwel al zijn opera’s duikt een vader op die het leven van zijn kinderen ruïneert. In Luisa Miller kijken twee vaders toe hoe hun kinderen sterven; in La traviata breekt een vader het hart van de geliefde van zijn zoon; in La forza del destino vervloekt een stervende vader zijn dochter. In Les vêpres siciliennes blijkt de wrede Franse gouverneur Montfort de vader van de Siciliaanse opstandeling Henri, die verliefd is op Hélène. Haar broer is vermoord door de Fransen, en zij heeft wraak gezworen, maar wordt op het ultieme moment door Henri verraden als hij ontdekt dat Montfort zijn vader is.

Dit resulteert in het vierde bedrijf tot het dramatisch hoogtepunt, als Montfort dreigt de opstandelingen terecht te stellen, maar zijn zoon een uitweg biedt:

Een heel volk dat me smeekt,
krijgt niets van me gedaan!
Zeg dat ene woord, zeg: Mijn vader!
Dan krijgen zij gratie!

Henri zwicht, iedereen krijgt gratie en de vader verordonneert meteen het huwelijk van Henri en Hélène. Eind goed, al goed, maar in het vijfde bedrijf leidt de wraakzucht van Procida, een van de opstandelingen, tot de moord op Montfort en vele Fransen.

Rammelende opera
Klinkt dramatisch genoeg, maar Verdi smeert dit uit over vijf bedrijven en een ballet, door Loy vormgegeven als een droom van Henri, waarin die zijn jeugd herbeleeft tegen het decor van een eenvoudige Siciliaanse woning anno 1950. Dit een half uur durende ballet voegt echter weinig toe en bevat verrassend georkestreerde maar niet wereldschokkende muziek. Daarnaast blijft Procida een buitenstaander in de handeling, en vat het liefdesverhaal nergens vlam – niet in de laatste plaats omdat de geliefden geen echt duet hebben gekregen.

Deze grand opera rammelt dus nogal, en de componist was zichzelf daar terdege van bewust, getuige een brief uit 1855 waarin hij zijn beklag doet over het libretto:

Het is tegelijkertijd bedroevend en vernederend voor me dat Monsieur Scribe zich niet de moeite geeft dit vijfde bedrijf, dat zonder uitzondering door iedereen oninteressant gevonden wordt, op te knappen.

Kale enscenering
Les vêpres siciliennes is in wezen een politieke opera, net als Un ballo in maschera. Die opera inspireerde twee jaar geleden regisseur Claus Guth tot een fraaie actualisering. Loy kiest voor een veel abstractere enscenering. De hele opera vindt plaats in een kale zwart-wit-wereld, met als uitzondering het ballet en het vierde bedrijf dat in een evenmin vrolijk stemmend decor is geplaatst. De attributen zijn tot het absolute minimum beperkt.

Waar vorig seizoen Audi Halévy’s La Juive terugbracht tot een familiedrama waarin niet het spektakel, maar de relatie tussen de hoofdpersonages centraal staat, toont Loy met zijn kale enscenering vooral de zwakke punten in Verdi’s opera. En hoe nobel het streven ook is om de originele Franse versie in vijf bedrijven ten tonele te voeren, inconsequent is dan om toch enkele coupures aan te brengen en de ouverture niet aan het begin, maar na de eerste akte te plaatsen. De zwart-wit-videoprojecties die daarbij op het brandscherm getoond werden ogen fraai, maar onduidelijk blijft waarom ze juist op dat moment vertoond moeten worden.

Gelukkig redden de solisten deze opera. De Nederlandse sopraan Barbara Haveman, pas twee maanden geleden gecontracteerd voor deze rol, schitterde als Hélène, met de Duitse tenor Burkhard Fritz als voorbeeldige tegenspeler. En ondanks zijn ietwat lichte stem, is Alejandro Marco-Buhrmester een ideale Montfort. Dirigent Paolo Carignani koos voor een nadrukkelijke no-nonsense benadering van de partituur, maar het Nederlands Philharmonisch Orkest had in climaxen iets uitbundiger mogen klinken. Nu werd het overstemd door de indrukwekkende vocale bijdrage van het koor in de vele massascènes.