Een haringkop en de kunst

Ernst Theodor Wilhelm Hoffmann veranderde uit liefde voor Mozart zijn derde naam in Amadeus. Als schrijver is hij vooral bekend door zijn fabel- en griezelverhalen (denk aan Der Sandmann), maar daarnaast was hij ook jurist, componist en een succesvolle muziekrecensent – achtergronden die te lezen zijn in het nawoord van Francien Markx.

Misdruk

E.T.A. Hoffmann

In Leven en opvattingen van Kater Murr wordt vaak verwezen naar muziek en naar dat wat muziek vermag. Maar dat is niet de enige verwerking van Hoffmanns leven in deze roman. Kater Murr was de naam van zijn eigen kat, en de biografie van de kunstenaar Kreisler die een belangrijke rol speelt in het zich parallel afspelende verhaal, vertoont sterke gelijkenis met die van Hoffmann zelf. Bovendien komen in de roman zowat alle literaire vormen samen – de fabel, grap, waanzin, romance, tragedie – die Hoffmann in zijn schrijverscarrière benutte. 

Zoals de titel aangeeft, is de schrijver van het autobiografische verhaal de kat, Murr. Deze heeft papieren uit het manuscript van de kunstenaar Kreisler gebruikt als onderlegger (en stiekem plagieert hij er ook uit). Door een fout van de drukker zijn deze papieren in het uiteindelijke boek blijven zitten. Gevolg daarvan is dat het verhaal van Murr veelvuldig bruusk wordt afgebroken, waarna de roman verdergaat met de vertelling van Kreisler en de hofintrige waarin hij zijdelings is betrokken. Na de eerste verwarring is deze originele vertelstructuur vooral amusant.

Murrs avonturen

De ontwikkeling van het individu, typerend voor literatuur uit de Romantiek, staat in beide verhalen centraal. De kat Murr heeft wetenschappelijke en dichterlijke ambities. Dit hoogmoedige beest – ‘de stralende, hoogst excellente Kater Murr’ – gaat prat op zijn ontwikkeling en op het feit dat hij afstamt van de Gelaarsde Kat. Maar ondertussen wordt hij toch het allerliefste verwend met een lekker hapje, een haringkop of melkpap met boter.

Wanneer Murr niet met zijn neus in de boeken zit, of pompeuze sonnetten schrijft, raakt hij verwikkeld in hilarische avonturen. Hij vecht duels uit en wordt verschillende keren hals over kop verliefd:

Mijn innerlijke gevoelens liet ik nu geheel de vrije loop. Keer op keer drukte ik haar poot aan mijn lippen en verzekerde dat ik de gelukkigste sterveling zou zijn als ze een beetje van me wilde houden.
‘Ongelukkige,’ zei plotseling een stem vlak achter me, ‘wat doe je! Dit is je dochter Mina!’

De kunst
In het ongeveer even lange verhaal van Kreisler (waar Meester Abraham in voorkomt, een karakter dat ook in Murrs verhaal voorkomt) draait het vooral om de kunst. Kreisler, oud-kapelmeester aan het hof, is een werkelijk integere kunstenaar, op zoek naar de zuivere harmonie. Julia, de boezemvriendin van de prinses, beantwoordt aan zijn ideaal van zuiverheid en roept daarmee zijn liefde op.

Simultaan aan Kreislers zoektocht ontwikkelt er zich een spannende intrige rond het koningshuis. Daar zitten duistere kantjes aan, zoals een schilderij met bepaalde krachten dat aan Wilde’s The Picture of Dorian Gray doet denken. Helaas komt de lezer niet te weten hoe de liefde en intrige aflopen, want Hoffmann stierf voordat hij aan het beloofde derde deel was begonnen. Maar de lezer die moeite doet om de vertelstructuur en de belevingswereld van een kat te volgen, wordt de grote reikwijdte van dit tegelijkertijd hilarische, romantische en spannende werk duidelijk.