Ademloos lezen

In Vaslav beschrijft Japin de 19de januari 1919 in Sankt Moritz, de dag waarop de befaamde balletdanser Vaslav Nijinski zijn laatste optreden geeft. Hij sluit zijn opvoering af met de woorden: ‘Nu is het kleine paardje moe.’ Niemand had dit zien aankomen. Nijinski is op dat moment wereldberoemd, ondermeer door zijn sprongen die eruitzien alsof hij door de lucht zweeft. Na deze dag zal Nijinski nog 31 jaar leven zonder te dansen en zelfs nauwelijks te praten. Hij wordt gek verklaard en meerdere keren in een psychiatrische inrichting opgenomen. Alleen Peter, een van de bediendes van de Nijinski’s, zag de geestesziekte van Nijinski aankomen: hij had het eerder bij Friedrich Nietzsche zien gebeuren. Het klinkt ongeloofwaardig, maar de werkelijkheid blijkt onwaarschijnlijker dan fictie: volgens het nawoord van Japin had bediende Peter als kind werkelijk Nietzsche van dichtbij meegemaakt.

Vertelconstructie

Vaslav Nijinski

Het boek valt uiteen in vier delen, verteld vanuit drie personages. In het eerste deel beschrijft bediende Peter gedetailleerd de eerste helft van deze 19de januari (het heden). Nijinki’s achttien jaar oudere ex-minnaar Sergej Diaghilev vertelt in deel twee over Nijinski’s jeugd en hun relatie (het verleden). Dan beschrijft Nijinki’s vrouw Romola de 31 jaar na deze verdoemde dag (de toekomst). In het laatste deel bespreekt Peter de tweede helft van 19 januari (het heden).

Deze opbouw van heden-verleden-toekomst-heden werkt ontzettend goed. Het is knap hoe Japin de spanning in het vierde en laatste deel (over het heden) weet vast te houden, terwijl in het derde deel de toekomst van Nijinski is beschreven. Via de prachtige vertelconstructie van Japin waan je je in de winterse bergen van Sankt-Moritz in het jaar 1919, en je leest met ingehouden adem het verloop van de dag waarvan je de afloop al kent, terwijl je ook nog wat leert over ballet, de tijd en de locatie.

Alliteraties
Is er dan niets aan te merken op Japins nieuwe roman? Jawel, wat stoort zijn de alliteraties. Over deze valt nog heen te lezen: ‘zonder schaamte is er schijnbaar geen schandaal’, maar bij de volgende blijf je steken:’van loopjes luchtig als een liedje tot keelklanken als een kleffe klodder’. Een alliteratie als deze smijt je uit de verhaalwereld en drukt je met je neus op het feit dat je niet in het Sankt Moritz van 1919 bent, met uitzicht op de bergtoppen, maar thuis op de bank, kijkend naar wat woorden. Het onnatuurlijke gebruik van deze stijlfiguur doet meer kwaad dan goed. De kunst van een goed boek schrijven is juist dat de lezer niet opmerkt hoeveel moeite erin is gestopt.

Gelukkig vormt dit een uitzondering op de rest van de stijl, want de roman heeft dergelijke gekunsteldheden niet nodig. Japin moet er niet meer van willen maken dan het is: Vaslav is geen puur artistieke literatuur, maar gewoon een erg fijn boek dat goed in elkaar zit en dat je alles om je heen doet vergeten.