Klimatologie voor hoogopgeleiden

Wie klimaat zegt, zegt Greta

Greta Thunberg weet al lang hoezeer de klimaatproblematiek haar wissel trekt op het leven van alledag. Ze maakt het tot haar persoonlijke levensdoel om de opwarming van de aarde terug te dringen en dat leidt ertoe dat ze regelmatig in de clinch ligt met de grote ‘boosdoeners’ van de fossiele industrie. In de documentaire I am Greta is te zien hoe de destijds vijftienjarige Zweedse tiener zichzelf op een zonnige dag in augustus 2008 neerplant voor het Zweedse parlement. Naar school gaan, doet ze niet meer. Eerst het klimaatprobleem aanpakken.

Wie over klimaatverandering spreekt, heeft het over Thunberg. De nu negentienjarige heeft al veel bereikt: ze tikte de VN-top op 23 september 2019 op zijn vingers tijdens een toespraak, ontmoette wereldleiders (en las hen dan meteen ook even de les over het niet nakomen van afspraken van voorgaande edities van de klimaattop) en hield op talloze plekken speeches die gebundeld zijn in Niemand is te klein om het verschil te maken (2019). In haar felle woorden is de emotie duidelijk hoorbaar: ‘Jullie hebben mij mijn dromen en mijn kindertijd ontnomen met jullie lege woorden. En dan ben ik nog een van de gelukkigen. Er zijn mensen die afzien en er zijn mensen die sterven. Hoe durven jullie?’  Iets waarmee het andere kamp, klimaatontkenners zoals Donald Trump, de draak steken op X (voorheen Twitter). In tijden van opwarming van de aarde laat dít Thunberg echter koud; ze heeft genoeg artillerie aan weerwoorden om zelfs de grootste wereldleiders het zwijgen op te leggen.

Taaie theorie

Het moge duidelijk zijn dat Thunberg voor de ene helft van de wereldbevolking een ware heldin is en voor de andere helft een ongewenste onruststoker. De vraag is of ze met dit nieuwe boek de laatstgenoemden kan overtuigen van haar ongelijk, namelijk dat klimaatverandering ten eerste een werkelijk bestaand probleem is en ten tweede, dat het een probleem is dat ons allemaal aangaat (wat ons ook belast met een taak om hier iets aan te gaan doen). De wetenschappers die Thunberg aan het woord laat, smijten echter met zoveel dure termen dat het pijnlijk duidelijk wordt dat dit boek een hoogopgeleid publiek dient. En laat dit nou net de mensen zijn die zich vaak al iets aantrekken van de klimaatverandering.

Klimaatdepressie gegarandeerd

Opmerkelijk is dat Thunberg zo bekend is geworden terwijl ze in principe haar kennis ‘leent’ van de echte klimatologen, waarvan slechts enkele namen een belletje doen rinkelen. Denk aan namen als die van Margaret Atwood, de schrijfster van o.a. The Handmaid’s Tale, die je in eerste instantie niet zou koppelen aan de klimaatverandering.

Thunberg is behept met een vlotte schrijfstijl, maar sommige bijdragen zijn werkelijk zo saai, dat de gedachte ‘Ach, dan sla ik dit gedeelte van de wereldellende maar even over’, op de loer ligt. Bovendien is het lastig om goede moed te houden; het boek voedt mensen die kampen met een klimaatdepressie. Keer op keer wordt er namelijk één ding keihard bevestigd: we zijn eigenlijk al behoorlijk f*cked. Voor mensen die na het lezen van Het Klimaatboek het huilen nader staat dan het lachen: pak vooral door met het boek Niet het einde van de wereld (2024) van Hannah Ritchie. Deze auteur gaat namelijk in op positieve trends: de verbetering van de ozonlaag, de afname van luchtverontreiniging in steden en de vermindering van de uitstoot van auto’s.

De materie van Het Klimaatboek is, kortom, nogal taai. Wie nog nooit gehoord heeft van het woord ‘emissie’ zal het allemaal snel boven de pet gaan. Echt beklijven doen de ingewikkelde berekeningen en grafische modellen niet. Wat wel werkt zijn de pakkende vergelijkingen. Neem bijvoorbeeld de verwachte zeespiegelstijging die wordt vergeleken met een gebouw van zo’n twintig verdiepingen. Dit is een voorstelling die telkens opnieuw voor je geestesoog verschijnt.

Genoeg ruimte voor gefilosofeer

Het zijn de intermezzo’s van Thunberg die nog nasuizen in je oren. Achttien stuks in totaal. Zoals ze ook doet in haar speeches, weet ze hier doel te treffen met haar woorden. Haar ethische vraagstukken maken duidelijk dat we hier te maken hebben met een realist die iedereen aan haar kant wil krijgen: ‘Berust onze samenleving al vanaf het begin – tienduizenden jaren voor de industriële revolutie – op een wankel fundament? Zijn we als soort te succesvol? Te superieur voor ons eigen bestwil? Of kunnen we veranderen? Kunnen we onze kennis, vaardigheden en technologie inzetten om een cultuuromslag teweeg te brengen en zo op tijd de ecologische en klimatologische ramp afwenden? Het is wel duidelijk dat we dat zouden kunnen. Maar of we dit ook zullen doen, is geheel aan ons’.

Voor iedereen die het lastig vindt om alle informatie op te slaan maar toch een poging wil doen om zijn of haar ecologische voetafdruk te laten slinken, staat er aan het einde van het boek gelukkig een lijstje met adviezen. Er wordt een beroep gedaan op ons individuele handelen, maar ook onze gezamenlijke belangen worden in kaart gebracht. De allerrijksten onder ons worden nog eens extra aangesproken: die hebben namelijk nog meer middelen die ze kunnen inzetten.

Hoe roept liefde jou op?

Het is de vraag hoeveel mensen het boek echt uit zullen lezen en daardoor zullen weten hoe alomvattend het klimaatprobleem nu daadwerkelijk is. Hoe dan ook, het is ook goed als de lezer maar een beetje van dit boek opsteekt en doordrongen raakt van de leuzen waar menig protestbord mee volgekalkt is tijdens klimaatmarsen. En om af te sluiten met een positieve noot: Robin Wall Kimmerer, hoogleraar milieubiologie aan de State University of New York en oprichter en directeur van het Center for Native Peoples and the Environment, hamert erop dat we onze relatie met de aarde herstellen en stelt de lezer de volgende vraag: ‘Hoe roept liefde jou op?’ Met andere woorden: ‘Waarvan hou je te veel om het te verliezen?’ Houd datgene in je achterhoofd en spring op de bres voor een leefbaar klimaat voor de volgende generaties.