Een waardig afscheid
Op 21 januari overleed een van ’s werelds beroemdste auteurs. De introverte John Updike stierf aan een longtumor waarvan aanvankelijk werd gedacht dat het om een sluipende longonsteking ging. Updike was een geliefd schrijver: niet alleen werd zijn werk veel en door een breed publiek gelezen, ook de kritiek en de academische wereld nam hem serieus. Na zijn dood verschenen nog twee publicaties. Naast de gelijktijdig gepubliceerde verhalenbundel My Father’s Tears and Other Stories is nu ook Endpoint and Other Poems verkrijgbaar.
Updike, zoon van een wiskundeleraar en freelance schrijfster, publiceerde in verschillende genres: romans, korte verhalen, poëzie, essayistiek, kinderboeken, theaterteksten. Van de ruim vijftig werken, behoren de verfilmde roman The witches of Eastwick en de Rabbit-romanreeks tot zijn bekendste. Aan Updike werden nagenoeg alle prijzen toegekend die een Amerikaanse auteur maar kan winnen, de grootste daarvan zijn de National Book Awards en de Pulitzer Prize. Beide mocht hij maar liefst tweemaal in ontvangst nemen.
Reflectie
Een belangrijk thema in Updike’s literaire werk is de aandacht voor morele verantwoordelijkheid en schuld, die vaak gepaard gaat met een aanklacht tegen de heersende moraal. Zijn werk is daarbij overigens geen huzarenstuk van het engagement, want steeds speelt het zich op kleine schaal af: het is de mens – de onvervulde en de altijd maar zoekende mens – die centraal staat. Nooit vinden zijn personages tevredenheid in zichzelf. Evenmin zijn ze in staat zich te schikken naar de eisen van de buitenwereld.
Endpoint and Other Poems is een treffende bundel. Niet dat de poëzie zo esthetisch, ingenieus of vernieuwend is, het is eerder dat ze de lezer zonder veel omhaal bij het onderwerp van het gedicht betrekt. De bundel opent met de reeks ‘Endpoint’. Deze reeks bestaat uit een aantal reflecties op ervaringen uit zijn laatste jaren en op zijn schrijverschap. De ijkpunten van dit reflectieproces zijn voornamelijk Updike’s laatste verjaardagen. In het licht van zijn overlijden is het ronduit aangrijpend dat hij rond deze ‘levensvieringen’ erop uitzet met zijn vitale, evenwichtige en oprechte verhalende gedichten. Bij elk gedicht weet je: hij leeft nog, hij weet nog weinig van wat er gaat komen. Maar voor wat er gaat komen, is hij wel angstig, bijvoorbeeld tijdens de landing van het vliegtuig waarin hij zit: ‘We seem too low, my palms begin to sweat. / (…) Age I must, but die I would rather not.’
Context
Aangespoord door zijn vader om literaire werken te lezen die in zijn moeders boekenkast staan, maar nog te geïntimideerd door hun grootsheid – ze zijn hem te ‘echt’ – zie je hem als jongeling bij die werken wegdromen terwijl hij de zachte geur ervan opneemt. In tegenstelling tot zijn moeder, die haar leven lang bij uitgevers probeert binnen te komen, blijkt hij wonderbaarlijk goed te kunnen schrijven. Als zij zich in John Updike’s aanwezigheid verzucht over een lelijke zin, wordt duidelijk waarin het verschil in schrijven tussen moeder en zoon ligt: ‘”Such ugly words!” / as if each stood alone. No, no, I thought, context is all’.
Context is inderdaad heel belangrijk bij Updike. Het is de context die Endpoint and Other Poems zo intens maakt. De gedichten weten keer op keer met minimale moeite een wereld op te roepen, die volstrekt geloofwaardig en invoelbaar is. Dat is heel bijzonder. De auteur zal door het grote publiek echter vooral herinnerd worden als getalenteerd prozaïst.
Afgezien van zijn scherpzinnige essayistische werk, is hij op de keper genomen nooit werkelijk iets anders geweest. Hoewel de schrijver zich schijnbaar moeiteloos de verschillende literaire registers bespeelde, zie je in al zijn werk de weerschijn van de verteller in hem. De narratieve aard van de gedichten, doet zoiets in elk geval vermoeden. Dat maakt de dichtbundel niet minder bijzonder. Endpoint and Other Poems een waardig afscheid.
